معنی فاعل

فاعل. [ع ِ] (ع ص، اِ) کننده ٔ کار. عمل کننده.ج، فاعلون، فَعَله. (از اقرب الموارد):
تویی وهاب مال و جز تو واهب
تویی فعال جود و جز تو فاعل.
منوچهری.
|| (اصطلاح نحو) آنچه فعل یا شبه فعل را به آن نسبت دهند. (تعریفات). نزد نحویان چیزی است که فعل یا شبه فعل را بدان نسبت دهند و پیش از فعل درمی آید زیرا بدان قیام میکند، و مراد از فاعل اسمی حقیقی یا مضمر است. (از کشاف اصطلاحات الفنون ج 2 ص 1148). هر فعلی به کننده یا به ذاتی باید متعلق باشد که عمل فعل مزبور به او اسناد داده شود، و ذات مذکور را فاعل یا مسندالیه گویند. (دستور زبان فارسی پنج استاد چ دانشگاه ج 1ص 115). || (اصطلاح فلسفه) آنچه از کلمه ٔ فاعل مفهوم و اراده میشود کننده ٔ کار و انجام دهنده ٔ فعلی است که فعل او مقرون به اختیار و اراده اش باشد، و از این جهت است که عنوان فاعلیت در موردی صادق است که ولو یک «آن » هم باشد متلبس به فاعلیت نباشد، و به عبارت دیگر از لحاظ مفهوم عرفی فاعل به کسی گویند که فعلش مقرون به اراده اش باشد. در اصطلاح فلسفه اکثرکلمه ٔ فاعل مرادف با علت آمده است. فلاسفه فاعل را برحسب تقسیم اولیه به دو قسم کرده اند: یکی فاعل مختارو دیگری فاعل موجب. بالجمله کلمه ٔ فاعل در فلسفه مقابل قابل به کار برده شده و بمعنای تأثیرکننده است، چنانکه قابل بمعنی قبول کننده ٔ اثر از فاعل است. ابوالبرکات بغدادی میگوید: فاعل به چیزی گفته میشود که در امری تأثیر کند و تأثیر آن سبب استحاله ٔ متأثرشود. صدرا گوید: فلاسفه ٔ الهی از کلمه ٔ فاعل «مبدء ومفید وجود» را اراده میکنند و فلاسفه ٔ طبیعی «مبدء حرکت » را اراده مینمایند، و آنچه شایسته تر به اسم فاعل است همان معنای اول باشد. (از فرهنگ اصطلاحات فلسفی سجادی صص 223-224).

فاعل خاص. [ع ِ ل ِ خاص ص] (ترکیب وصفی، اِ مرکب) فاعلی است که منشاء صدور فعل واحد بر وتیره ٔ واحد باشد. در مقابل فاعل عام که منشاء صدور افعال متکثره است، و به عبارت دیگر هرگاه فاعل مبدء صدور یک فعل خاص باشد و همیشه منشأیت صدور فعل آن یکسان باشد فاعل خاص نامیده میشود. (از فرهنگ اصطلاحات فلسفی).

فاعل المختار. [ع ِ لُل ْ م ُ] (ع اِ مرکب) کسی که بتواند کاری را با قصد و اراده ٔ خود انجام دهد. (تعریفات). رجوع به فاعل مختار شود.

اسم فاعل. [اِ م ِ ع ِ] (ترکیب اضافی، اِ مرکب) در نزد نحویان اسم مشتقی را گویند که بر چیزی اطلاق گردد که فعل از آن سرزده باشد. و بااین تعریف همه ٔ صفات مشبهه و تفضیل و مبالغه خارج میشود. رجوع به کشاف اصطلاحات الفنون شود. سیوطی در البهجه المرضیه فی شرح الالفیه گوید: اسم فاعل کلمه ایست که از مصدر بوزن مضارع ساخته شود تا بر فاعل آن فعل دلالت کند. اسم فاعل مانند فعل عمل میکند، فاعل را رفع و مفعول را نصب میدهد. ابن مالک گوید:
کفعله اسم فاعل فی العمل
ان کان عن مضیه بمعزل
و ولی استفهاماً او حرف ندا
او نفیاً او جاصفه و مسندا
و قد یکون نعت محذوف عرف
فیستحق العمل الذی وصف
و ان یکن صلهال ففی المضی
و غیره اعماله قد ارتضی.
در فارسی: اسم فاعل نیز مانند مضارع از ریشه ٔ فعل یا فعل امر مشتق و ساخته میشود بدین نحو که به آخر ریشه ٔ فعل «نده » افزایند: زن، زننده. رو، رونده. شو، شونده. خوان، خواننده. گوی، گوینده. بعض افعال، اسم فاعلی ندارند یا اسم فاعلشان قلیل الاستعمال است، چون خندیدن، توانستن، خستن. در این گونه افعال عوض اسم فاعل، صفت فاعلی آورند، چون: خندان، یا صفت مشبهه چون توانا، و اگر فعل لازم باشد اسم مفعول آورند چون: خسته. و بیشتر فعلهای لازم اسم فاعل ندارد. اسم فاعل در حالت نفی «نا» به اول آن درآید چون: ناچرنده و ناگذرنده.

Actor

fail

به‌جاآورنده، کُنندۀ کاری،
(اسم) (ادبی) در دستور زبان، کلمه‌ای که انجام فعل به آن نسبت داده می‌شود،
(اسم، صفت) [مقابلِ مفعول] انجام‌دهندۀ عمل جنسی با دیگری،
* فاعل بالجبر: (فلسفه) آن‌که فعل او از روی آگاهی و اختیار است،
* فاعل مختار: [مقابلِ فاعل بالجبر] آن ‌که فعل او از روی آگاهی و اختیار است،

(عِ) [ع.] (اِفا.) انجام دهنده، عمل کننده.

کُنا

عامل

فاعِل، عامِل، کارگر ساختمانی و بنائی، کننده و انجام دهنده کاری (جمع: فَعَلَه)،

Faktor [noun]

کنا، کننده، کنشگر

عامل، عملگر، کنا، کنشگر، کننده، تاثیرگذار،
(متضاد) تاثیرپذیر، قابل، مفعول

کننده کار، عمل کننده

فاعل نیوند

فاعل مختار: کناک خود توان

181