معنی تهی | جدول یاب

لغت نامه دهخدا

تهی

تهی. [ت َ / ت ِ / ت ُ] (ص) به معنی خالی... که در مقابل پر است. (برهان) (از انجمن آرا) (از آنندراج) (از ناظم الاطباء) (از فرهنگ رشیدی). پهلوی توهیک، تیهیک، تهک، تی. خالی، مقابل پر. (فرهنگ فارسی معین). پهلوی «توهیک » و «تیهیک »... از پارسی باستان «توثیه که » از «توسیه » «توسیه » هندی باستانی «توچ چیه » اوستا «تئوش »... طبری «تیسا» (خالی) هرن، تهی را ذیل کلمه ٔ «ته » آورده. (حاشیه ٔ برهان چ معین):
خم و خنبه پر، از انده دل تهی
زعفران و نرگس و بید و بهی.
رودکی.
همه کبر و لافی بدست تهی
به نان کسان زنده ای سال و ماه.
معروفی.
بدو گفت اگر گنج باشد تهی
چه باید مرا تخت شاهنشهی.
فردوسی.
به رومی تو اکنون و، ایران تهی است
همه مرز بی ارز و بی فرهی است.
فردوسی.
نه جائی تهی گفتن از وی رواست
نه دیدار کردن توان کو کجاست.
اسدی.
نبینی ز خواهنده و میهمان
تهی بارگاه ورا یک زمان.
اسدی.
به من تاج و تخت شهی چون دهی
که هست از تو خود تخت شاهی تهی.
اسدی.
چو نیاموختی چه دانی گفت
چیز برناید از تهی زنبیل.
ناصرخسرو.
از آن تهی تر دستی مدان که پر نشود
مگر بدآنکه کند دست یار خویش تهی.
ناصرخسرو.
چو هر دو تهی می برآیند از آب
چه عیب آورد مرسبد را سبد.
ناصرخسرو (دیوان ص 112).
دارم از چرخ تهی دو گله چندانکه مپرس
دو جهان پر شود ار یک گله سر بازکنم.
خاقانی (دیوان چ سجادی ص 543)
چرخ قرابه ٔ تهی است پاره ٔ خاک در میان
پری آن قرابه ده جرعه برای صبحدم.
خاقانی.
هر شبانگه پر و هر صبح تهی است
خوان چنین باشد این خوان چکنم.
خاقانی.
شاه مائیم و دیگران رهیند
ما پریم آن دگر کسان تهیند.
نظامی.
وامداران تو باشند همه شهر درست
نیست گیتی تهی از وامده و وامگذار.
سوزنی.
مشت بر هم می زدند از ابلهی
پر بدند از جهل و از دانش تهی.
مولوی.
ترک کن این جبر را که بس تهی است
تا بدانی سرّ سرّ جبر چیست.
مولوی.
چه مردی کند در صف کارزار
که دستش تهی باشد و کار، زار.
سعدی.
تهی از حکمتی بعلت آن
که پری از طعام تا بینی.
سعدی (گلستان).
ز دعوی پری زآن تهی می روی
تهی آی تا پرمعانی روی.
سعدی.
ای از تو مرا گوش پر و دیده تهی
خوش آنکه ز گوش، پای در دیده نهی
تو مردم دیده ای نه آویزه ٔ گوش
از گوش به دیده آی کز دیده بهی.
؟ (از انجمن آرا).
صحبت جاهلان چو دیگ تهی است
کز درون خالی و برون سیهی است.
؟ (یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
- پای تهی، پای بی کفش. پای برهنه. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا). رجوع به تهی پای شود.
- خانه ٔ تهی، بی کاخال. خالی از مردم یا کاخال. (یادداشت ایضاً).
- دست تهی، فقیر. بی چیز. بی مال. (یادداشت ایضاً). رجوع به تهیدست شود.
- شکمی تهی، که طعام در وی نبود. (یادداشت ایضاً).
- مغز تهی، بی خرد. بی فهم. (یادداشت ایضاً).
- میان تهی، مجوف و میان خالی. (ناظم الاطباء). مجوف. اجوف. کاواک. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا): نادان چون طبل غازی بلندآواز و میان تهی. (گلستان).
- نان تهی، نان بی نانخورش و نان تنها. (ناظم الاطباء). بی نانخورش. عفار. قفار:
شکم من بر آن دو نان تهیش
راست چون فعل ملح و کانیروست.
(از حاشیه ٔ فرهنگ اسدی نخجوانی از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
گنده پیری گفت کش خردی بریخت
خود مرا نان تهی بود آرزو.
ناصرخسرو (از یادداشت ایضاً).
نان تهی نه و همه آفاق نام من
گنج روان نه همه آفاق گم گم است.
خاقانی (دیوان چ سجادی ص 843).
|| خالی. عاری. عریان. بی برگ و بار:
چو کاسموی گیاهان او برهنه ز برگ
چو شاخ بید درختان او تهی از بار.
فرخی.
کوش تا وام جمله بازدهی
تا تو مانی و یک ستور تهی.
نظامی.
شاه حالی بدو سپرد کنیز
نه تهی، بلکه با فراوان چیز.
نظامی.
گرگ و شیر و خرس داند عشق چیست
کم ز سگ باشدکه از عشق او تهی است.
مولوی.
کوه بیچاره چه داند گفت چیست
زآنکه بیچاره ز گفتن ها تهی است.
مولوی.
|| مجرد. ساده:
در معنی بوسه ٔ تهی هم
گفتم دو سه بار برنیامد.
خاقانی.
|| بی ارزش:
چند حدیث فلک و یاد او
خاک تهی بر سر پرباد او.
نظامی.
عاجزی در دین و زهر خویشتن
خیز زین زهر تهی بیزار شو.
عطار.
|| خلاء. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا): گروهی از پیشینیان زآن سوی (هشتم فلک) تهی نهادند بی کرانه. و گروهی جسم نهادند آرمیده بی کرانه. و نزدیک ارسطوطالیس، بیرون از عالم نه جسم است و نه تهی. (التفهیم یادداشت ایضاً).

تهی. [ت ِ] (ع اِ اشاره) مؤنث ذا؛ یعنی اسم اشاره ای که بدان به زن اشاره کنند. (ناظم الاطباء).

تهی دیده

تهی دیده. [ت َ / ت ِ / ت ُ دَ / دِ] (ص مرکب) تهی چشم. (مجموعه ٔ مترادفات). کنایه از نابینا و بی بصر. (آنندراج):
روان از دو دیده پسندیدگان
به خاک درت چون تهی دیدگان.
خسرو (ازآنندراج).
رجوع به تهی چشم و تهی و دیگر ترکیبهای آن شود.

تهی گشتن

تهی گشتن. [ت َ / ت ِ / ت ُ گ َ ت َ] (مص مرکب) تهی گردیدن. خالی شدن. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا):
به سه سال و سه ماه و بر سر سه روز
تهی گشت از آن تخت گیتی فروز.
فردوسی.
کنون از مرگ صدرالدین تهی گشت
نپندارم که پر گردد دگربار.
خاقانی.
جهان پیمانه را ماند بعینه
که چون پر شد تهی گردد به هر بار.
خاقانی.
دل منه بر زنان از آنکه زنان
مرد را کوزه ٔ فقع سازند
تا بود پر دهند بوسه بر او
چون تهی گشت خوار پندارند.
علی شطرنجی (از یادداشت بخط مرحوم دهخدا).
هر که کارد گردد انبارش تهی
لیکن اندر مزرعه باشد بهی.
مولوی.
بپایان رسد کیسه ٔ سیم و زر
نگردد تهی کیسه ٔ پیشه ور.
سعدی (بوستان).
تو تهی از حق از آنی کز خودی خود پری
پر ز حق آن دم شوی کز خویشتن گردی تهی.
مغربی.
- تهی گشتن از جان، مردن. کشته شدن:
دریغا ندارد پدر آگهی
که بیژن ز جان گشت خواهد تهی.
فردوسی.
ترا آرزو کرد شاهنشهی
چنان دان که گردی تو از جان تهی.
فردوسی.
رجوع به تهی و دیگر ترکیبهای آن شود.

تهی میانی

تهی میانی. [ت َ / ت ِ / ت ُ] (حامص مرکب) بی مغزی. کم ظرفی. (یادداشت بخط مرحوم دهخدا):
پس از این همه مناقب، خجلم خجل پشیمان
که ثنای خویش گفتن بود از تهی میانی.
نظامی (یادداشت ایضاً).
آن باد که این دهل زبانی
باشدتهی و تهی میانی.
نظامی.
رجوع به تهی میان و تهی و دیگر ترکیبهای آن شود.

تهی روی

تهی روی. [ت َ/ ت ِ / ت ُ رَ / رُو] (حامص مرکب) گمراهی و ضلالت و بی راهی. || مسافرت. (ناظم الاطباء). رجوع به تهی رفتن و تهی رو و تهی و دیگر ترکیبهای آن شود.

تهی پشت

تهی پشت. [ت ُ پ ُ] (ص مرکب) کنایه از پوچ و بی مغز. (آنندراج). کاواک. میان تهی:
فلک از نعره ٔ کوس تهی پشت
گرفته گوش مهر و مه به انگشت.
حکیم زلالی (از آنندراج).

تهی شکمی

تهی شکمی. [ت َ / ت ِ / ت ُ ش ِ ک َ] (حامص مرکب) کاواکی معده. گرسنگی. نداری:
وامداری نه کز تهی شکمی
دز روئین بود ز بی درمی.
نظامی.
رجوع به تهی و دیگر ترکیبهای آن شود.