معنی آتسز

آتسز. [س ِ] (اِخ) اَتْسِز. نام سومین فرمانروای سلسله ٔ خوارزم شاهی است که از حدود 470 تا حدود 628 هَ. ق. امارت داشته اند. آتسز پسر محمدبن انوشتکین و نخستین کسی است که در فرمانروایی خوارزم علم استقلال برافراشت. انوشتکین و پسرش محمد از جانب سلجوقیان حکومت خوارزم داشتند. آتسز نیز در سال 521 آنگاه که پدرش محمد درگذشت بفرمان سنجر پسر ملکشاه جانشین پدر گردید.لیکن پس از چندی دعوی استقلال کرد و میان او و سنجر چند نوبت جنگ افتاد و در سال 533 مغلوب سنجر گردید. سه سال بعد (536) کار سنجر بسبب شکست عظیمی که از ترکان یافت روی بضعف نهاد و آتسز این فرصت را از دست نداده بار دیگر سر بطغیان برآورد و بحدود مرو و خراسان تاختن برد و عاقبت در سال 538 با سنجر آشتی کرد و فرمانروایی خوارزم او را مسلم گردید. آتسز پادشاهی دانش دوست و ادب پرور بود و در دربار او عده ای از علما و ادبا مجتمع بودند و ازجمله رشید وطواط است که سالها ندیم و مداح او بود و کتاب حدائق السحر را به نام او پرداخته است. آتسز مدت سی سال در ابتدا بنیابت و سپس به استقلال فرمانروایی کرد و در سال 551 درگذشت.

اتسز. [اَ س ِ] (اِخ) ابن محمد خوارزمشاه. رجوع به اتسز خوارزمشاه و آتسز شود.

اتسز.[اَ س ِ] (اِخ) (از ترکی آت، آد، نام + سز، ادات سلب، و مجموع کلمه بمعنی بی نام است و این تفألی است ماندن و نمردن کودک را در بلاد ترکستان. یا از اَت بمعنی گوشت + سز و یا از آت بمعنی اسب + سز) رجوع به آتسز، و ابن خلکان چ قاهره ج 2 ص 65 ذیل اطسیس شود.

سرد و آبدار. [] (اِخ) نام کتابخانه ای بوده است در سمرقند: و دیوان سلطان آتسز در یک جلد در کتابخانه ٔ سرد و آبدار سمرقند مطالعه افتاده است. (لباب الالباب ج 1 ص 38).

سو. (ترکی، اِ) بترکی آب را گویند. (برهان) (جهانگیری). در ترکی به معنی آب و شراب. (آنندراج) (غیاث اللغات):
تن گرچه سو و اکمک از ایشان طلب کند
کی مهر شه به آتسز و بغرا برافکند.
خاقانی.

خفی علائی. [خ ُف ْ فی ی ِ ع َ] (اِخ) نام کتاب مختصریست در طب که صاحب ذخیره ٔ خوارزمشاهی برای سلطان علاءالدوله نوشت. (یادداشت بخط مؤلف). در حواشی چهارمقاله ٔ عروضی ص 71 آمده است: کتابی است مختصر در طب بزبان پارسی تألیف زین الدین اسماعیل بن الحسن الحسینی الجرجانی، چنانکه مؤلف خود در دیباچه گوید: بعد ازفراغ از تألیف ذخیره ٔ خوارزمشاهی، علاءالدوله آتسز خوارزمشاه او را مأمور کرد تا خلاصه و مهمات مطالب آن کتاب را بنحو اختصار در کتابی جمع آورد. مصنف حسب الامر عمل نموده کتاب خفی علائی را تألیف نمود. علیهذاتاریخ اتمام آن بعد از سنه ٔ 521 هَ. ق. که سال جلوس آتسز خوارزمشاه است خواهد بود. از خفی علائی، نسخ متعدد موجود است و خفی بضم خاء معجمه و تشدید فاء و در آخر یاء نسبت منسوب است بخف یعنی موزه و مصنف خود در وجه تسمیه ٔ آن در دیباچه گوید: این مختصر را خفی علائی نام کرده شد و علائی منسوب است بعلاءالدوله که بتصریح مؤلف و دیباچه از القاب آتسز خوارزمشاه است.

بارتلد. [ت ُ] (اِخ) بارتولد. خاورشناس بنام روسی است که کتاب علمی و نفیسی در جغرافیا و تاریخ ترکستان روس در 1900 م. نوشته و در 1928 م. به انگلیسی درآمده است. وی با مراجعه به تاریخ دوره ٔ مغول و تحقیق در گزارش آسیای مرکزی و ترکستان در دوره ٔ استیلای مغول تألیفی ارزنده از زمان چنگیز و فتوحات ویاسای او و دوره ٔ تیموریان ساخته که دایره المعارف اسلام از آن نقل کرده است.همچنین کتابی در جنگهای آتسز و سنجر نگاشته که موادآن را از نسخه ٔ خطی بنگاه زبانهای شرقی پطرگراد ترتیب داده و درباره ٔ آتسز تحقیقاتی نموده است. رجوع به دایره المعارف اسلام شود. و نیز مقالات باارزشی درباره ٔ تاریخ ایران در مجله ٔ آشورشناسی نگاشته است. (از فرهنگ خاورشناسان ص 57).

سلطان سلجوقى

پادشاه سلجوقى

پادشاه سلجوقى

پادشاه سلجوقى

آتسز

قاورد، آتسز

آتسز

پسرانه، نام سومین فرمانروای سلسه خوارزمشاهی

468