معنی گره پیشانی

گره پیشانی. [گ ِ رِه ْ] (ص مرکب) کنایه از اخم رو، بیدماغ و این فعل راگره بر جبین زدن و گره در ابرو زدن و کردن و گره برابرو زدن و آوردن و انداختن و گره بر رو زدن و گره گشتن ابرو گویند. (بهار عجم) (آنندراج):
طلب کردند نافرجام گویی
گره پیشانیی آژنگ رویی.
نظامی.
کبر یکسو نه اگر شاهد درویشانی
دیو خوش طبع به از حور گره پیشانی.
سعدی (بدایع).

گره از پیشانی گشودن. [گ ِ رِه ْ اَ گ ُ دَ] (مص مرکب) گشاده رو شدن. خود را شادرو نمودن:
گشاد کار مشتاقان از آن ابروی دلبند است
خدا را یک نفس بنشین گره بگشا ز پیشانی.
حافظ.

پیشانی. (اِ مرکب) جزء فوقانی رخسار میان رستنگاه موی و ابروان. بنچه. ناصیه. جبهه. (دهار) (منتهی الارب).جبین. (زمخشری). پیچه. چماچم. (برهان). چکاد. صلایه.کشه. ذؤابه. لطاه. مقدمه. مسجد. رمه. (منتهی الارب). صاحب آنندراج آرد: این کلمه مرکب است از پیش و آنی که کلمه ٔ نسبت است... و فارسیان بدین معنی جبهه و جبین و سیما و ناصیه نیز استعمال کنند و سحرخند و شکفته و گشاده و واکرده و گرفته و پرچین و عرق آلود و شرمسار و سجده ریز و عالم آرای از صفات و آینه و لوح محفوظ و لوح صفحه ٔ صبح و آفتاب و ماه و زهره و مشتری وسهیل و پروین و کف الخضیب از تشبیهات اوست، و با لفظسودن و نهادن و شکستن و خاریدن مستعمل:
آی از آن چون چراغ پیشانی
آی از آن زلفک شکست و مکست.
رودکی.
زود بینی شکسته پیشانی
تو که بازی بسر کنی با قوچ.
سعدی.
اگر خود بشکند پیشانی پیل
نه مرد است آنکه در وی مردمی نیست.
سعدی.
بنویسد ز چه رو ماه بر آن سوره ٔ نور
لوح پیشانی دریاست زرافشان امشب.
ثابت.
صلد؛ پیشانی روشن. (دهار). شکائر؛ پیشانیها. ذئبه؛ موی پیشانی. سائله، سپیدی پیشانی. ناصیه؛ ناصاه؛ موی پیشانی. لصاء؛ پیشانی تنگ. نزعه؛ یکسوی پیشانی. جبین،یکسوی پیشانی. جبه [ج َ ب َ]؛ گشادگی پیشانی. جله، بلند کردن دستار از پیشانی. تل، خوی بر آوردن پیشانی کسی. سبیب الطاه؛ پیشانی اسب. صلت، پیشانی گشاد. صدمتان، دوسوی پیشانی یا هر دو کرانه ٔ آن. غفر، غفار؛ موی پیشانی زن. (منتهی الارب). || بخت (در تداول عامه). دولت. (برهان). طالع. قسمت و نصیب (غیاث):
مطلب روان نشد به در دوستان مرا
پیشانیی نبود در آن آستان مرا.
اسماعیل ایما.
- امثال:
پیشانی ! ای پیشانی !
مرا کجا می نشانی
به تخت زر می نشانی
یا به خاکستر می نشانی.
|| لیاقت و شایستگی. (غیاث). گویند فلان پیشانی این کار ندارد؛ شایستگی و لیاقت آنرا ندارد. (آنندراج):
از کاهش جان درم ندارد جگرت
از گریه به کوی نم ندارد جگرت
دل سوختگان فروکری می دارند
پیشانی داغ غم ندارد جگرت.
ظهوری.
ز فرّش به دلها همه نقش بست
که پیشانی ملک گیریش هست.
ظهوری.
مشکل که گشاید گره از رشته ٔ کارم
ابروی تو پیشانی این کار ندارد.
صائب.
|| مقابل و موجه و برابر. (برهان). روبرو. پیشانی کردن، مواجهه کردن:
سپر از غمزه ٔ مست تو بیندازد چرخ
با دو ابروی تو خود کس نکند پیشانی.
نزاری قهستانی.
|| قوت و صلابت. (برهان). || تکبر و نخوت:
گر خدا را بنده ای بگذار نام خواجگی
پیش او چون سر نهادی باز پیشانی چه سود.
مولوی.
|| شوخی و گستاخی. (آنندراج) بیشرمی. وقاحت. بی حیائی. پرروئی. سماجت. ستیزه. لجاج. شوخی و سخت روئی. (برهان):
رستم من از خوف ورجا، عشق از کجا شرم از کجا
ای خاک بر شرم و حیا هنگام پیشانیست این.
مولوی.
طاعت آن نیست که بر خاک نهی پیشانی
صدق پیش آر که اخلاص به پیشانی نیست.
سعدی.
نتاند برد سعدی جان ازین کار
مسافر تشنه و جلاب مسموم
چو آهن تاب آتش می نیارد
چرا باید که پیشانی کند موم.
سعدی.
نگارا چند ازین پیمان شکستن
به پیشانی دل سندان شکستن.
کمال اسماعیل.
عمارتی که لبت کرد در ممالک دل
خراب می کند ابروی تو به پیشانی.
سلطان ابوسعید [در مغازله ٔ با بغداد خاتون].
که چه شوخی است این و پیشانی
تو بنه عذر این پریشانی.
اوحدی.
روی وعظی که در پریشانی است
عین شوخی و محض پیشانی است.
اوحدی.
جگرم خون شد از پریشانی
آه ازین جان سخت پیشانی.
اوحدی.
هر که از روی تواضع ننهد پیشانی
پیش روی تو زهی روی و زهی پیشانی.
سلمان ساوجی.
سر خود را نمیدانم سزای سجده ٔ این در
ولیکن میکنم حاصل من این منصب به پیشانی.
سلمان ساوجی.
غمزه ٔ چشم تو شوخند ولی آمده اند
ابروان تو به پیشانی ازیشان برتر.
سلمان.
دل ز ناوک چشمت گوش داشتم لیکن
ابروی کماندارت می برد به پیشانی.
حافظ
|| وسعت و فراخی. (غیاث). || (اصطلاح بنّایان) پیشانی ِ بنا. قسمت وسط و فوقانی نمای بنا خاصه در وسط سردر و ایوان مساجد و مدارس قدیم، قسمت فوقانی نمای ِ آن و وسط.
- پیشانی از قفا کردن، هزیمت دادن و گریزانیدن. (آنندراج):
آن سروری که پیش ظفرپیشه رایتش
پیشانی عدو ز قفا کرد روزگار.
انوری.
- پیشانی بر خاک نهادن، سجده کردن. نماز بردن:
در مسجد جای سجده را بنگر
تا برننهی بخاک پیشانی.
ناصرخسرو.
طاعت آن نیست که بر خاک نهی پیشانی
صدق پیش آر که اخلاص به پیشانی نیست.
سعدی.
خرد ازروی تو انگشت نهد بر دیده
عقل در کوی تو بر خاک نهد پیشانی.
نزاری.
- پیشانی بکار بازنهادن، با گستاخی اقدام کردن. قدم اجتراء پیش نهادن: رای و طمع خام و فرط وقاحت او را بر آن داشت که پیشانی بکار بازنهاد و روی ببخارا آورد تا بر سبیل تحکیم و تقلب ملک نوح را با دست گیرد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی).
- پیشانی درهم کشیدن، ابرو در هم کشیدن. اخم کردن. روی ترش کردن.
- پیشانی سخت داشتن، سخت روی بودن. کنایه از بی شرم بودن است:
کسی را روبرو از خلق بخت است
که چون آیینه پیشانیش سخت است.
نظامی.
- پیشانی شیر خاریدن و پیشانی پلنگ خاریدن، تعبیری مثلی از کاری خطرناک کردن:
خواهی که کینش جوئی از بهر آزمون
پیشانی پلنگ و کف اژدها مخار.
قطران.
قوت پشه نداری، چنگ با پیلان مزن
همدل موری نه ای، پیشانی شیران مخار.
جمال الدین عبدالرزاق.
شیردلانند در این مرغزار
بگذر و پیشانی شیران مخار.
خواجو.
- پیشانی گشاده، پیشانی بی چین که مردم خوش خلق را میباشد. (آنندراج).گشاده پیشانی:
بحاجتی که روی تازه روی و خندان باش
فرو نبندد کار گشاده پیشانی.
سعدی.
مهمان چراغ کلبه ٔ ویرانه ٔ من است
پیشانی گشاده در خانه ٔمن است.
دانشی.
- ستاره پیشانی، بلندطالع. بختور. بلند اختر:
اگر ببام بر آید ستاره پیشانی
چو ماه عید به انگشتهاش بنماید.
سعدی.
- گره پیشانی، اخمو.ترش روی:
کبر یکسو نه اگر شاهد درویشانی
دیو خوش طبع به از حور گره پیشانی.
سعدی.
- ماه پیشانی:
رشته ٔ آن دسته ٔ گل باشد از تاب کمر
هاله ٔ آن ماه پیشانی هم از چین خود است.
تأثیر.

گره. [گ ِ رِه ْ] (اِ) پهلوی، گره کردی، گری (گره، عقد ازدواج) ظاهراً از پارسی باستان، گرثه. سانسکریت، گرث (بستن). (حاشیه ٔ برهان چ معین). معروف است اعم از اینکه در ریسمان باشد یا درخت و امثال آن و از جایی برآمده باشد و به عربی عقده گویند. (برهان). بند و انگله باشد. (صحاح الفرس):
و چوب وی... نرم بود چنانکه بر او گره توان افکندن. (حدود العالم).
و دیگر که دارد همان او زره
کجا گیو زد بر گریبان گره.
فردوسی.
برزم اندرآید بپوشد زره
یکی جوشن از بر ببندد گره.
فردوسی.
بیاورد خفتان و خود و زره
بفرمود تابرگشاید گره.
فردوسی.
چون زلف خوبان بیخ او پرگره
چون جعد خوبان شاخ او پرشکن.
فرخی.
در شکن زلف هزاران گره
در گره جعد هزاران شکن.
فرخی.
بنگر چگونه بست ترا آنکه بست
اندر چهار رشته بچندین گره.
ناصرخسرو.
از تب چو تار موی مرا رشته ٔ حیات
و آن موی همچو رشته ٔ تب بر بصد گره.
خاقانی.
مرا زبان به ثنا گفتن تو خود گره است
زبان نابغه باید ثنای نعمان را.
ادیب صابر.
گره عهد آسمان سست است
گره کیسه ٔ عناصر سخت.
انوری.
مگو اززر و صاحب زر که به
گره بدتر از بند و بند از گره.
نظامی.
پس کرم کن عذر را تعلیم ده
برگشا از دست و پای من گره.
مولوی.
|| قفل:
دگر گنج برگستوان و زره
چو گنجور ما برگشاید گره.
فردوسی.
|| لکنت زبان: و این گره از زبان من بردار. (قصص الانبیاء ص 97). رجوع به گره زبان شود. || چین و شکنج:
سیاوش ز گفت گروی زره
برو پر ز چین کردو رخ پر گره.
فردوسی.
چین در ابرو بسرم آمدن ای بدخو چیست
گرسر جنگ نداری گره ابرو چیست.
؟ (از لغت اوبهی).
|| مشکل، چه گره گشا بمعنی مشکل گشا باشد. (برهان):
اگر مر این گره سخت را تو بگشایی
حقت بجان و بدل بنده وار بگزاریم.
ناصرخسرو.
گرهی را که دست یزدان بست
کی تواند کسی که بگشاید.
ناصرخسرو.
رجوع به گره گشا شود. || محل اتصال برگ و جوانه ٔ محوری را در روی ساقه ٔ نبات، گره و فاصله ٔ دو برگ متوالی یا دو گره متوالی را میان گره مینامند. (گیاه شناسی ثابتی ص 225): جَوزات، گرههای میان دو پوست درخت. (منتهی الارب). عُجرَه، گره چوب و جز آن. (منتهی الارب):
ای نیزه ٔ تو همچو درختی که مر او را
در هر گرهی از دل بدخواه تو باریست.
فرخی.
بر درختی که پر گره شد و زشت
ور زنند آتش و کنند انگشت...
اوحدی.
ترکیب ها:
- گره بر آب زدن، گره بر ابرو افتادن، گره بر ابرو کردن، گره بر ابرو زدن، گره بباد زدن، گره بر گره، گره در گره، گره بر باد زدن، گره بر جبین زدن، گره بر کمر زدن، گره بر گوش زدن، گره بر روی زدن، گره بسایه زدن، گره در کار افتادن، گره در گلو زدن، گره در گلو شکستن. رجوع به هر یک از این مدخلها شود.
- از گره رفتن، مثل از کیسه رفتن و صاحب مصطلحات گوید که این ترجمه محاوره ٔ هندی است و بعضی قیدچیزی که در گره بسته باشد چون سیم و زر و مانند آن نیز کرده. از امیرخسرو علیه الرحمه:
جان میرود ز من چو گره میزند به زلف
مردن مراست از گره اوچه میرود.
لیکن بنابر مشهور مصرع اول چنین است:
او میرود ز ناز و گره میزند به زلف.
جناب سراج المحققین میفرمایند این مثل هندی است در محلی که کاری کنند و شخصی بی نقصان خود مزاحمت رساند میگویند از گره او چه میرود و معنی زر نقد و امثال آن را درآن دخلی نیست. فقیر مؤلف می گوید این بیجا بلکه هر دو فارسی صحیح (است). صائب گوید:
خون میچکد ز غنچه ٔ منقار بلبلان
این نقد تازه کز گره روزگار رفت.
(آنندراج).
- پرگره، پرچین و شکنج. رجوع به پر گره شود.
- گره گشا، گره گشای. حلال مشکلات:
ره مراد نبندد بر آن شهی کو را
گره گشای ممالک سر سنان باشد.
اثیرالدین اومانی.
- لب با گره، در حال گزیدن دندان. مجازاً با ترس و تعجب:
نیوشنده بودند و لب با گره
بپاسخ نیامد گروی زره.
فردوسی (شاهنامه چ بروخیم ج 3 ص 634).
کبر یک سو نه اگرشاهد درویشانی
دیو خوشروی به از حور گره پیشانی.
سعدی.
- امثال:
گره کز دست بگشاید چرا آزار دندان را، کاری را که به طریق آسانتر و یا بی جنگ و خصومت توان کرد، گرفتن راه دشوار یابا جدال و نزاع انجام کردن آن از خرد نیست. (امثال و حکم دهخدا).

ترشرو عبوس اخمو: کبر یکسونه اگر شاهد درویشانی دیو خوش طبع به از حور گره پیشانی. (بدایع سعدی)

‎ پر از گره. یا گره گره کاری را کردن. نامنظم و اندک اندک آنرا انجام دادن.

اخمو، اخمه‌رو، عبوس: کبر یک سو نِه اگر شاهد درویشانی / دیو خوش‌طبع بِه از حور گره‌پیشانی (سعدی۲: ۵۹۶)،

(زیست‌شناسی) جلو سر از زیر موها تا روی ابروها، جبهه، جبین،
[مجاز] بخت، اقبال، دولت، طالع،
[قدیمی، مجاز] لیاقت، شایستگی،
[قدیمی، مجاز] صلابت، قوّت،
[قدیمی، مجاز] نخوت، تکبر: هرکه از روی تواضع بنهد «پیشانی» / پیش روی تو زهی روی و زهی پیشانی (سلمان ساوجی: ۳۹۰)،
[قدیمی، مجاز] شوخی، بی‌شرمی، گستاخی، پررویی،
* پیشانی ساییدن: (مصدر لازم) [قدیمی]
پیشانی بر خاک نهادن از روی فروتنی و تواضع،
سجده کردن،
* پیشانی سودن: (مصدر لازم) [قدیمی] = * پیشانی ساییدن

پیچیدگی و به‌هم‌بستگی در نخ و ریسمان یا چوب و شاخۀ درخت یا چیز دیگر،
بند، پیوند،
[مجاز] کار مشکل،
[قدیمی، مجاز] چین و شکن زلف،
[قدیمی] مقیاس طول، معادل یک‌شانزدهم ذرع،
* گره بستن: (مصدر متعدی)
گره در چیزی انداختن،
[مجاز] پیچیده ساختن،
* گره خوردن: (مصدر لازم)
گره پیدا کردن،
در هم پیچیده شدن،
* گره دادن: (مصدر لازم) = * گره بستن
* گره زدن: (مصدر لازم) گره بستن، گره دادن، گره در چیزی انداختن،

شخص اخمو و تندخوی

اخم

اگر کسی دید بر پیشانی یک چشم داشت، دلیل که به کار کدخدائی خود پندار شود. اگر دید در پیشانی چشمهای بسیار داشت، همین دلیل کند، که او را مصالح خود پنداری تمام است. اگر دید بر پیشانی وی خطی سبز نوشته است، دلیل که او فرزندی آید عالم و پارسا. اگر دید بر پیشانی او آیه رحمت نوشته است، دلیل که عاقبت را محمود کند و مرگ او بر شهادت است. اگر بیند بر پیشانی او آیه عذاب نوشته است، دلیل که عاقبتش محمود نباشد و تاویلش به خلاف این است. - جابر مغربی

پیشانی در خواب، قدر و جاه است. زیرا که موضع سجده باریتعالی است و بعضی گویند پیشانی، دلیل بر فرزند است که از اهل بیت او توانگر شود. اگر بیند بر پیشانی او نشانی بود، دلیل که خداوندش در پاک دینی و پرهیزکاری مشهور شود. اگر بیند کسی زخمی بر پیشانی او زد و خون روان شد، دلیل که قدر و جاهش زیاده شود. اگر بیند پیشانی او کوچک شد، تاویلش به خلاف این است. اگر دید که پیشانی او را حال خود بگشت، دلیل که زیانی به وی رسد. اگر دید بر پیشانی او مو رسته است، دلیل که وام دار شود. اگر دید آن موی سرخ یا سفید است، دلیل که وامش از جهت عیال است. اگر بیند پیشانی او آماس داشت، دلیل که مالش زیاده شود. اگر دید از پیشانی او مار یا کژدم یا چیزی دیگر بیرون آمد، دلیل که او را الم و رنج رسد. - محمد بن سیرین

دیدن پیشانی در خواب بر شش وجه است. اول: جاه و قدر. دوم: عز و بزرگی. سوم: فرزند توانگر. چهارم: معیشت محمود. پنجم: دیانت. ششم: جود و نیکی. - امام جعفر صادق علیه السلام

گره: آرزوهای شما بر آورده نخواهند شد
گره زدن: دوستان خوبی خواهید یافت
گره را باز کردن: خطری از سرتان خواهد گذشت
- لوک اویتنهاو

598