معنی کوه اروپا

پیرنه

آلپ

اورال

آلپ

آلپ

پیرنه

آلپ

کوه کوه. (ق مرکب) بسیار زیاد. فراوان. (فرهنگ فارسی معین). از سر تا پا. (ازآنندراج). کوه تاکوه. (ناظم الاطباء). پشته پشته. تپه تپه. برآمدگیها و برجستگی های بسیار بلند:
تلی گشته هر جای چون کوه کوه
برش چشمه ٔ خون ز هر دو گروه.
فردوسی.
به هر جای بد توده چون کوه کوه
ز گردان ایران وتوران گروه.
فردوسی.
به هم بر فکندندشان کوه کوه
ز هر سو به دور ایستاده گروه.
فردوسی.
نخست لدروه کز روی برج و باره ٔ آن
چو کوه کوه فروریخت آهن و مرمر.
فرخی.
خون روان شد همچو سیل از چپ و راست
کوه کوه اندر هوا زین گرد خاست.
مولوی.
کنم وصف پیلان گردون شکوه
که کیف خیالم رسد کوه کوه.
یحیی کاشی (از آنندراج).
مگر ابدال چرخ این کوه دیده
که بانگش کوه کوه از سر پریده.
سالک قزوینی (از آنندراج).

اروپا.[اُ رُ] (اِخ) دختر اَگِنور پادشاه صیدا در اساطیر یونانی. زاوش (زئوس) رب النوع بزرگ یونان به هیأت ورزگاو درآمده، اروپا را ربوده از دریا گذشت و بجریزه ٔ اقریطش (کرت) آورد و در آنجا از او پسری آمد و او را مینس نامید و او نخستین پادشاه آن جزیره گردید. (فرهنگ ایران باستان تألیف پورداود ج 1 ص 144).

اروپا. [اُ] (اِخ) اروبی. (حدود العالم). اوربی. (التفهیم). اَوَرفی. اروفا. (دمشقی). یکی از پنج قاره ٔ عالم و نزدقدما یکی از سه قسم آبادانی شمال. (حدود العالم).
مساحت سطح آن: پس از استرالیا اروپا کوچکترین برّهای عالم است. مساحت سطح آن 10/0/0922 هزارگز مربع میباشد و بهمین مناسبت اغلب علمای جغرافیا آنرا شبه جزیره ای از آسیا محسوب میدارند ولی چون از هر حیث از آسیا متمایز است بهتر این است که قطعه ٔ علیحده محسوب شود.
حدود آن: اروپا از سه طرف محدود بدریا و از یک طرف محدود به برّ بزرگ آسیاست.حدّ شمالی آن اقیانوس منجمد شمالی و حدّ غربی آن اقیانوس اطلس و دریاهای متعلقه ٔ به آن و حد جنوبی دریای مدیترانه (بحرالروم) و بحر مرمره و بحر اسود و دریای آزو است و از طرف مشرق محدود به آسیا است و کوه اورال آنرا از آسیا جدا میکند و حدّ جنوب شرقی آن دریای خزر و کوه قفقاز است.
وضع جغرافیائی و ابعاد آن: اروپا بین هفتادویک درجه و یازده دقیقه و سی وپنج ثانیه ٔ عرض شمالی ودوازده درجه و چهل دقیقه ٔ طول غربی و شصت درجه طول شرقیست (نسبت بخط نصف النهار پاریس) منتهی عرض آن از دماغه ٔ شمال تا جزیره ٔ کاندی در اقریطش (کرِت) 4000 هزارگز و منتهی طول آن از دماغه ٔ رُکا در پرتقال تا دریای کارا در شمال شرقی اروپا 5650 هزارگز است.
احوال معرفهالارضی اروپا: اروپادر هر یک از ادوار معرفهالارضی تغییرات فاحشی یافته تا بوضع کنونی درآمده است. در عهد اول خشکی پهناوری در تمام شمال و مرکز اروپا و قسمت شمالی اقیانوس اطلس کشیده شده از مشرق و جنوب بدو دریای باریک محدود میگشت. این دو دریا در جنوب غربی اروپا بیکدیگر رسیده اقیانوس منجمد شمالی و اقیانوس کبیر را بیکدیگر راه میدادند. در این عهد سلسله کوهی بنام رشته ٔ کالدونی در شمال اروپا پیدا شد ورشته ٔ دیگری بنام هرسی نین در مرکز این قطعه سر از خاک بدر کرد. کوههای کنونی انگلیس و اسکاندیناو از سلسله ٔ اول و جبال وژ در فرانسه و هارز و جنگل سیاه و سایر کوههای مرکزی فرانسه و آلمان از رشته ٔ دوم باقیمانده اند. در عهد دوم مرکز اروپا در آب فرورفته وجزایر چندی سر از آب بیرون آورد. در عهد سوم کوههای پیرنه و آلپ و کارپات و قفقاز تشکیل شد و اراضی شمال اقیانوس اطلس را آب فراگرفت ولی بحر مدیترانه از مشرق مسدود گردید. در عهد چهارم دریای مدیترانه ببحر اسود راه یافت و بحر آدریاتیک و اژه در بحرالروم پیدا شده این دریا بشکل کنونی درآمد. هم در این عهد تغییرات بزرگ سبب تغییر آب و هوای اروپا گشته سرمای شدید موجب باریدن برفهای عظیم و ایجاد یخچالهای وسیع شدو قسمت بسیار از زمینهای اروپا در زیر یخچالها (توچال) پوشیده گشت. این یخچالها تغییراتی در زمینهای اروپا داده و از خود آثاری بجا گذاشته اند که هنوز دیده میشود.
پستی و بلندی: زمینهای اروپا را نسبت بسایر قطعات ارتفاع بسیار نیست. ارتفاع متوسط آن از 330 متر نمیگذرد در صورتی که ارتفاع متوسط تمام خشکی های کره ٔ زمین نزدیک به 700 گز و ارتفاع متوسط آسیا از هزارگز متجاوز است. مرتفعات اروپا تقریباً ثلث زمینهای این قطعه میباشد. سلسله کوههای مهم آن در مرکز و جنوب واقع شده و جلگه هایش غالباً بسواحل دریا متوجه میشوند. برجستگی های اروپا، قسمتی از عهد اول و قسمتی از عهد سوم معرفهالارضی میباشد. کوههای قدیمی بواسطه ٔ تأثیرات خارجی کوتاه و کم ارتفاع شده اند قللشان مسطح و گنبدمانند گشته بریدگیهای خود را از دست داده اند. از کوههای عهد اول جبال انگلیس و اسکاتلند و اسکاندیناو بقایای سلسله ٔ کالدونی هستند که دریاهای کم عمقی مانند ایرلند و بحر شمال آنها را از یکدیگر جداساخته است و کوههای مرکزی آلمان و جنگل سیاه و کوههای وژ و ماسیف سانترال (کوههای مرکزی فرانسه) و مرتفعات جنوبی ایرلند از رشته ٔ قدیمی هرسی نین باقیمانده اند. جبال جدیده هنوز خطالرأس های مضرس و قلل ناهموار دارند و از حیث ارتفاع معتبرترین کوههای اروپا بشمار میروند. مهمترین آنها بترتیب از ساحل اقیانوس اطلس عبارتند از سیرامورنا در اسپانیا، رشته ٔ پیرنه (جبل البرانس) بین فرانسه واسپانی که قله ٔ معروفش نتو 3404 گز ارتفاع دارد، سلسله ٔ آلپ که از خلیج ژن در فرانسه تا ساحل آدریاتیک کشیده شده و بسه قسمت غربی و شرقی و مرکزی تقسیم میشود. آلپهای غربی بین فرانسه و ایتالیا و آلپهای مرکزی در سوئیس و آلپهای شرقی در اطریش است. سلسله ٔ آلپ مرتفعترین جبال اروپا و رئوس آن از برف و یخ پوشیده شده ارفع قلل آن من بلان (سفید کوه) 4800 گز بلندی دارد. با این حال این سلسله را معابری است که به آسانی از آنها عبور میکنند. معروفترین این معابر من سنی در فرانسه، سمپلون و سن گتار و سن برنارد مابین سوئیس و ایتالیا میباشد. دیگر سلسله ٔ آپنن در ایتالیا و آلپهای دیناریک در ساحل شرقی دریای آدریاتیک، رشته ٔ کارپات در شمال مجارستان و کوههای بالکان و کریمه و جبال قفقاز و اورال که سرحد آسیا و اروپا میباشند. اروپا را فلوات وسیع نیست ولی برعکس جلگه های آن بسیار است بطوری که دو ثلث این قطعه از همین زمینهای پست تشکیل میشود. معروفترین فلاتهای اروپا فلات بوهم و فلات ترانسیلوانی و فلات ایبری و مهمترین جلگه های آن جلگه ٔ پو در ایتالیا و جلگه ٔ مجارستان و رومانی و جلگه ٔ اروپای مرکزی است. جلگه ٔ اخیر از ساحل اقیانوس اطلس آغاز شده، جنوب انگلیس و سوئد و شمال فرانسه و آلمان و تمام هلند و قسمتی از بلژیک را طی کرده به لهستان میرسد و در اینجا جلگه ٔ لهستان و پس از آن جلگه ٔ وسیع روسیه را بخود ضمیمه کرده بدشت پهناور سیبری می پیوندد. حدّ جلگه ٔ اروپای مرکزی و دشت سیبری سلسله جبال اورال میباشد که مرتفعترین قلل آن از 1600 گز بلندتر نیست. در تمام این جلگه مرتفعاتی جز فلات والدائی در روسیه دیده نمیشود. جلگه ٔ اروپای مرکزی در پاره ای قسمتها از دشتهای رسوبی و قعر دریای قدیمی تشکیل یافته ولی قسمت بیشترآن در زیر یخچالهای عهد چهارم بوده که اکنون اثر رسوبات آنها باقی است.
آتش فشانها: قلل آتش فشان اروپا عبارتند از هکلا در جزیره ٔ ایسلند، اتنا در جزیره ٔ سیسیل (صقلیه)، وزوو درایتالیا نزدیک شهر ناپل و استرمبلی که در جزایر لیپاری واقع است. آتشفشان وزوو دو شهر ایتالیا پمپئی و هرکولانم را در سنه ٔ 79 م. ویران ساخت و مردم آنجا را هلاک کرد.
علل ترقی اروپا:سبب ترقی و پیشرفت اروپا حسن موقع آن است زیرا که این قطعه در نیمکره ٔ شمالی و در بهترین مناطق کره ٔ ارض (منطقه ٔ معتدله) میان سه قطعه ٔ آسیا و افریقا و امریکا واقع است. دریاهای بزرگ وسیله ٔ ارتباط آن را باقطعات دیگر بسهولت فراهم کرده و دریاهای فرعی از همه طرف در خاکها پیش رفته بدین وسیله نقاط داخلی را بهم مربوط کرده اند بطوری که جز سه کشور سوئیس و اطریش و مجارستان تمام ممالک اروپا دست بدریا دارند. وجوداین دریاها و عدم کوهها و فلوات مرتفع یا صحراهای سخت اروپا را دارای آب و هوای بحری و بارانهای مفید کرده و موانع ارتباط مردم و نشر تمدن و مشکلهای دیگر را از میان برداشته است.
شبه جزیره ها و جزایر: عمده مزیّت اروپا نسبت بسایر قطعات عالم وضع بریدگی زیاد سواحل آن است که تمام نقاط آنرا بدریا نزدیک کرده و از فوائد آن اراضی اطراف بهره مند میشوند و در سواحل دریا تشکیل شبه جزیره ها از قبیل شبه جزیره ٔ کانن و کلا و اسکاندیناوی در شمال و شبه جزیره ٔ ژوتلند و برتانی و ایبری در مغرب و شبه جزیره های ایتالی و بالکان و کریمه در جنوب داده است. بعلاوه جزایر بسیار از قبیل جزایر نروژ و دانمارک و جزایر فروئه گنگبار برتانی کبیر و جزایر آنگلونرماند در اقیانوس اطلس و جزایر بالئار و کُرس و ساردنی و سیسیل (صقلیه) و گنگبار یونان و جزیره ٔ کرت (اقریطش) در جنوب از هر طرف آنرا احاطه کرده اند و کلیهً در هر 290 هزارگز مربع یک هزارگز آن سواحل دریاست و این وضع طبیعی و بریدگی سواحل علاوه بر اینکه در تسهیل روابط حمل ونقل کمک میکند به ترقیات اوضاع طبیعی و تمدن ساکنین آن نیز مساعدت تامه کرده و بهمین واسطه است که اروپائیان با سرعت بسیار ترقی کرده اند.
دریاهای عمده ٔ اروپا: اروپا از سه طرف محدود بدریاست. نامهای دریاها و متفرعات آنها از اینقرار است: 1- اقیانوس منجمد شمال که دریای کارا و بحر ابیض از متفرعات آن است (سواحل دریا در این نقاط پست و باتلاقی است). 2- اقیانوس اطلس که متفرعات آن دریای بالتیک (خلیج بتنی و فنلاند و ریگا از متفرعات دریای بالتیک است و تنگه های اسکاژراک و کاتگا و سوند و بلت کبری و بلت صغری آنرا به اقیانوس اطلس متصل میکند). دیگر از متفرعات اقیانوس اطلس دریای شمال است که تخته سنگهای تحت البحری در آن بسیار است متفرعات آن پادکاله (مابین انگلیس و فرانسه) و دریای مانش و دریای ایرلند و خلیج گاسکنی است. شوری آب اقیانوس اطلس از سه الی چهار درجه است. 3- دریای مدیترانه که از تنگه ٔ جبل الطارق شروع میشود خلیج های لیون و ژن دریای تیرنی و دریای ایونی و دریای آدریاتیک و دریای مجمعالجزایر یا بحر اژه و دریای مرمره که بواسطه ٔ تنگه های داردانل و بسفر به بحر اسود وصل میشود و دریای سیاه که آزو از متفرعات آن است.
دریای خزر که در جنوب شرقی اروپا واقع شده حدود جنوبی آن متعلق به ایران میباشد و شوری آب آن 4 درجه است.
آب و هوا: کلیهً آب و هوای اروپا ملایم و معتدل است و باختلاف مجاورت با دریا و نزدیکی با بادهای غربی و عرض جغرافیائی و شکل کوهها تغییرمی یابد و حوالی دریا آب و هوای بحری دارد ولی آب و هوای نواحی شرقی کلیهً خشک و از ملایمت هوا بتدریج ازمغرب بمشرق کاسته میشود. آب و هوای سواحل اقیانوس اطلس منظم و مرطوب و ملایم است، در تابستان خنک و در زمستان معتدل میباشد، باران هم در تمام فصول در آنجا میبارد و در فصل زمستان بیشتر است. باد غربی هم پیوسته در سواحل مزبور میوزد و هوای آنجا را ملایم می کند.درجه ٔ حرارت مابین 31 درجه و 30/5 درجه است و تمام اراضی روسیه دویست روز از سال منجمد و یخ سطح آن را پوشانده است. اثر باد غربی هم در حدود غربی احساس میشود و در حدود مرکزی در تابستان بادهای شمالی و در زمستان بادهای شرقی از آسیا میوزد. آب و هوای حدود جنوبی از اروپا یا آب و هوای سواحل مدیترانه نیز بحری و کلیهً گرمست و اغلب در مدت تابستان خشک و سوزان میشود و در زمستان ملایم است و درجه ٔ حرارت متوسط آن شانزده درجه است و در مدت زمستان بعلاوه بادهای موسمی مختلف از حدود سواحل بسمت دریا میوزد و در هر جا اسم مخصوصی دارد (در سواحل دریای آدریاتیک موسوم به برا و در سواحل خلیج لیون فرانسه معروف به میسترال و در حدود افریقا موسوم به سیرُکو است) و در تابستان همه ٔ بادهای دریائی بسمت سواحل میوزد، در این حال در حدود صحرای افریقا بسیار وسخت است. هوای سواحل مدیترانه بواسطه ٔ خشکی آن روشن نیز هست و در نقاط بعیده اشیاء مختلفه بخوبی مشاهده میشود و نور آفتاب روشنائی مخصوص دارد ولی با وجود این باران در سواحل مزبور بسیار است ولی مدت آن کم وسیلابی است و در زمستان هم اغلب میبارد.
رودهای اروپا:
رودهای اروپا تماماً دارای مجرائی منظم و سیری ملایم میباشند و از هر حیث برای کشتی رانی قابل هستند و عموماً رودهای مزبور چندان بسیار و بزرگ نیستند و نمیتوان آنها را با نیل و آمازن برابر دانست. بزرگترین رودهای اروپا در حدود شرقی در جلگه ٔ روسیه جاری است و اول آن وُلگا است که 3395 هزارگز طول دارد و شعب اُکا و کاما در آن داخل می شوند هر یک به مراتب از رودهای غربی اروپا بزرگتر می باشند. دوم رود اروپا در طول، رود دانوب است، پس از آن رودهای دنیپر و دُن و پچرا و دنیستر و رَن و اِلب و ویستول و دُار و تاژ و رُن و سن و پو و تیبر و تایمز اند. مرکز یا بعباره اُخری منشاء عمده ای که رودهای اروپا را موجد است فلات والدائی روسیه و کوه آلپ میباشد. از فلات والدائی رودهای ولگا و دونا و دنیپر و از آلپ، رَن و رُن و پو و شعبه ٔ مهم دانوب ( (این)) تولید میشود. تمام رودهای اروپا بچهار مصب عمده تقسیم میشود: مصب اقیانوس منجمد شمالی، مصب اقیانوس اطلس، مصب مدیترانه و بحر اسود و متفرعات آن، مصب بحر خزر. این تقسیم جنس رودهای اروپا را درست معین نمیکند و وضع طبیعی آنها را ظاهر نمیسازد و بنابراین بهتر آن است که رودهای اروپا را بدسته های معین تقسیم کرده و از وضع اراضی و مجاری هر یک سخن رانیم. از حیث وضع طبیعی نیز رودهای اروپا بچهار دسته تقسیم میشود: رودهای اقیانوس اطلس، رودهای شرقی، رودهای آلپی، رودهای مدیترانه.
1- رودهای اقیانوس اطلس: رودهای مزبور چون از بارانهای منظمی که در تمام فصول می بارد تولید می شود دارای سیری ملایم است و عموماً در جلگه های سراشیب وسیعی جاری می باشد و مجاری آنها هم پستی و بلندی بسیار که مانع عبور و مرور کشتی شود ندارد و چون سرچشمه ٔ آنها از کوههای مرکزی اروپاست و آب آنها هم بواسطه ٔ باران و ذوب یخ و برف حاصل میشود زیاده و کم نمی گردد و رودهای مزبور دارای مصبی عمیق و منظم هستند، دلتا در آنها دیده نمی شود، بعلاوه چون در جریان خود گل و لای همراه ندارد مجری و مصب آنها هیچ وقت پر نشده و بالا نمی آید و عایقی برای ورود و خروج کشتی ها برودخانه ها تولید نمی نماید.
2- رودهای شرقی: رودهای مزبور که در جلگه ٔ روسیه جاری هستند از فلات مرکزی سرچشمه گرفته و در مدت زمستان منجمد و سیر آنهانیز منظم نیست و در مدت بهار و پائیز نیز طغیان میکند. در تابستان آب آنها بسیار کم میباشد زیرا منبع وسرچشمه ای که منظماً به آنها آب برساند ندارد ولی چون در جلگه های مسطح جاری میباشد برای کشتی رانی صلاحیت تامه دارد و عمده ٔ ترقیات ملت روس هم از این راه بوده است.
3- رودهای آلپی: رودهای مزبور چون از ذوب برف بوجود می آیند ابتدا دارای سیری سریع و مجرائی عظیم میباشند و تشکیل آبشارهای بسیار میدهند که بکار حرکت کارخانجات میرود ولی در نزدیک مصب نسبهً منظم تر هستند و طغیان آنها هم در بهار است زیرا در این وقت ذوب برف آلپ آب رودخانه ها را زیاده میکند و تا اواخر تابستان بهمین حال است ولی در زمستان کم آب میشوند. رودهای مزبور در جریان خود گل و لای بسیار همراه آورده در مصب رسوب میکند. (رُن و شعب آن، پو و شعب آن، این و دراو و ساو از ملحقات دانوب).
4- رودهای مدیترانه که سیلابی و دارای جریان غیرمنظم و تند هستند در موقع بهار و پائیز طغیان کرده و در زمستان کم آب میشوند و کشتی رانی بخوبی در آن نمیشود اغلب گل و لای بسیار همراه خود می آورند و تشکیل دلتاهای وسیعی در نزدیک مصب میدهد.
دریاچه های اروپا: دریاچه های اروپا بسیار میباشند ولی هیچیک بوسعت دریاچه های آمریکا و افریقا نیستند و عموماً از خرابی سطح فوقانی اراضی و یا بواسطه ٔ خاکهای رسوبی یخچالها تولیدمیشوند. دریاچه هائیکه از خرابی سطح فوقانی اراضی حاصل شده اند دریاچه های اِکس و کمبرلند و دریاچه ٔ پاون در فرانسه و وتر و ونر در سوئد و نروژ و بالاتن در هنگری میباشند. دریاچه های یخچالی، دریاچه های فنلاند و شمال سوئد و لادُگا اُنِگا و ایلمن و پی پوس در روسیه و ماژور و کم و گارد و ژنو و کاترکانتن و زوریخ و غیره است بعلاوه بعضی دریاچه های کوچک نیز در مصب رودها تشکیل یافته مثل دریاچه های کوچک پو.
وضع سواحل اروپا: مزایای وضع طبیعی و بریدگیهای بسیار سواحل اروپا که نقاط دوردست آنرا بدریا نزدیک ساخته و وضع مناسب دماغه ها و پیش آمدگیها که بمناسبت موقع در محلی مرتفع و در جائی پست است و همچنین توافق و مناسبت پیش آمدگیها و فرورفتگیها که به بحرپیمائی و دریانوردی اروپائیان مساعدت کرده و موانع واشکالات مراوده و مرابطه را برطرف ساخته است در ترقی اخلاق و وضع زندگانی اروپائیان بسیار کمک کرده است. سواحل اروپا به 4 قسمت میشود:
1- سواحل اقیانوس منجمد شمالی که حد شمالی جلگه ٔ بزرگ روسیه است. پست و باتلاقی است و چون مدتی از سال منجمد است چندان مفید نیست و در بعضی نقاط تخته سنگی و در برخی دیگر پست است و بندر آرخانگلسک در حدود جنوبی آن واقع است و مصب رودهای پچرا و دوینا و جزایر کالگواف و وی گاچ و نوول زمبل در حدود سواحل واقع شده است. 2- سواحل اقیانوس اطلس در شمال در حدود شبه جزیره ٔ اسکاندیناوی بریدگی زیاد دارد و تشکیل تخته سنگها و جزایر کوچک بسیار داده است که آنها را فیورد میگویند و مجمعالجزایر لفدن در شمال آن است و کلیهً سواحل مزبور تخته سنگی است. سواحل دریای بالتیک عموماً پست است زیرا از همه طرف محدود بجلگه میباشد و جزایر گوتلند و اُلند در حدود سوئد و آلند در حدود فنلاند و اُزِل و داگو در خلیج ریگا واقع شده. خلیج های فنلاند و ریگا در حدود شرقی آن و خلیجهای کوریش هاف و فریش هاف در سواحل جنوبی آن است. اراضی سواحل جنوبی دریای بالتیک در نقاطی که از جنس آهک و گچ بوده خراب شده و نقاطی که از سنگ سماق تشکیل یافته باقیمانده و تشکیل بریدگی بسیار داده است و جزایر سیلند و فیونی و فالستر که متعلق بدانمارک میباشد در مدخل آن واقع شده اند از شبه جزیره ٔ ژوتلند تا باب پادُکاله سواحل دریای شمال بسیار پست است و طوفان سخت آن نقاط باعث خرابی سواحل شده و آب دریا مقدار کثیری از سواحل را فراگرفته است و عده ٔ بسیاری از اهالی آن نقاط را تلف کرده و خلیج زوئیدرزه در سواحل هلاند است جنس اراضی سواحل دریای مانش در حدود فرانسه رسوبی و پست است و در شمال برتانی تخته سنگی میشود و جزایر آنگلونُرماند و دماغه ٔ سن ِماتیو در آن واقع است. سواحل خلیج گاسکنی هم در شمال شنزار و رسوبی است و مثل خطی مستقیم که در آن تپه های بسیار دیده میشود واقع شده است از این ببعد تا دماغه ٔ فی نیستر وضع سواحل بواسطه ٔ رشته ٔ کوه کانتابر تخته سنگی میشود و چون جنس احجار آن مختلف است بریدگی هم در آن دیده میشود. سواحل پرتقال عبارت از حدود غربی فلات هیبریک است در بعضی نقاط مرتفع و در نقاط دیگر پست است، مصب رود تاژ و دماغه ٔ رُکا و دماغه ٔ سن ونسان در جنوب آن است. سواحل ایرلاند و برتانی کبیر آنچه در مغرب است تخته سنگی و بریدگی زیاد دارد و جزو عمده ٔ سواحل شرقی رسوبیست و بریدگی چندان در آن یافت نمیشود. 3- سواحل مدیترانه در مواقعی که محدود بکوه است تخته سنگی و مرتفع و در نقاطی که محدود بجلگه است رسوبی و پست میباشد. بریدگی سواحل اسپانی کمتر و اراضی آن جلگه است و دماغه های گاتا و پالس و کرئوس در آن است و جزایر بالئار در حدود شرقی آن میباشد. سواحل فرانسه در حدود خلیج لیون رسوبی و پست و در حدود شرقی آن که منتهای جنوبی کوه است مرتفع و تخته سنگی است و جزایر کُرس و ساردنی در مقابل آن واقع شده. سواحل ایطالیا هم مثل سواحل اسپانی اغلب نقاط آن رسوبی است باستثنای خلیج ژن و سواحل جنوبی ایطالیا و سیسیل (صقلیه) تخته سنگی میباشند. مابین سیسیل و شبه جزیره ٔ کالابر تنگه ٔ مسین است که چندان عمقی ندارد وجزیره ٔ مالت نیز در جنوب سیسیل واقع شده است. سواحل شرقی دریای آدریاتیک در شمال و جنوب، تخته سنگی و مرتفع و در وسط رسوبی و پست است و بریدگی بسیار دارد. جزایر ایلیری و ایونی در شمال و جنوب آن واقع است. سواحل یونان هم بریدگی بسیار دارد و خلیج کُرنت در مغرب آن واقع شده و شبه جزیره ٔ مُره را که بشکل برگ توت است بیونان متصل میسازد و بعلاوه جزایر بسیاری هم از اطراف آنرا احاطه کرده و عمده ٔ آنها جزیره ٔ اقریطش و گنگبار سیکلاد است و دماغه ٔ ماتاپان نیز در جنوب آن واقع شده است سواحل بحر اسود در حدود بالکان و شبه جزیره ٔ کریمه و سواحل شرقی تخته سنگی و مابین کریمه و بالکان رسوبیست ومصب رودهای جنوبی روسیه در آن است و تنگه ٔ پِرِکُپ شبه جزیره ٔ کریمه را بجلگه ٔ روسیه و تنگه کِرچ دریای آزو را به بحر اسود متصل میکند. 4- سواحل بحر خزر که در شمال پست و باتلاقی و شنزار و از رسوب رودهای وُلگا و اورال تشکیل یافته است.
جغرافیای اقتصادی اروپا
نباتات: نباتات اروپا با وضع آب و هوای آن مناسب است. در نقاط سردسیر شمالی نباتات بسیار کم و در نقاط گرمسیر بیشتر است نباتات مواضع مرطوبی دارای برگهای پهن و سبز و نباتات مواقع کم آب کم برگ و صمغی است و کلیهً از حیث نباتات هم اروپا بر سایر قطعات عالم مزیت دارد زیرا تاهفتاد درجه ٔ عرض شمالی هم جو در آن زراعت میشود و درخت گیلاس نمو میکند نباتات اروپا به چهار منطقه تقسیم میشود: اول منطقه ٔ منجمد شمالی که از شمال سوئد و نروژ و روسیه تا اورال ممتد است. درخت در آن بهیچ وجه یافت نمیشود و بادهای شمالی مقدار جزئی نباتات آنرا که چمن زارهای پست و خزه است خشک و زرد میکند و آن اراضی را توندرا می گویند.دوم منطقه ٔ معتدله ٔ سرد که به مواقع جنگلی و چمنزارو استپ تقسیم می شود جنگلهای آن قسمت عمده نباتات اروپا را تشکیل می دهد و از حدود جنوب توندرا شروع شده و تقریباً تا 45 درجه ٔ عرض شمالی ختم می شود و دارای درختهای کاج و سرو و چنارو لبلاب و زیتون و بلوط و درخت گردو است. در جنوب جنگلها قسمت چمنزار است که در بعضی نقاط مثل حدود بحر خزر ریگزار و شوره زار و در برخی نقاط مثل خاک سیاه روسیه حاصلخیز و مفید است و در نقاط دیگر چراگاههای طبیعی را تشکیل میدهد. سوم منطقه معتدله ٔ گرم که شامل نقاط جنوبی اروپا است و دارای نباتات گرمسیر از قبیل مو و مرکبات و زیتون و انجیر و توت می باشند و فلات های مرتفعه آن چمنزار است (فلات اسپانی). چهارم منطقه ٔکوههای مرتفعه - که دارای نباتات مناطق مختلفه است و از 2700 گز به بالا مجاور منطقه ٔ برف و یخ دائمی لیشن مشاهده می شود.
حیوانات آن: کلیهً حیوانات اروپا بدو منطقه تقسیم میشود: اول منطقه ٔ قطبی که درجه ٔ حرارت متوسط حرارت آن صفر است دارای حیوانات سردسیری از قبیل گوزن و خرس سفید و خرگوش و روباه سفید و موش قطبی و قاقم است. دوم منطقه ٔ تحت قطبی که قسمت شمال آن دارای گوشتخوارهای متوسط و هوام خوار از قبیل گراز و گوزن و غزال و گرگ و روباه و راسو و خرگوش و جوجه تیغی و موش کور و حیوانات بسیار دیگر است و در مواقع مختلفه آن حیوانات بسیار دیگر یافت شود مثل مرال و موش (جلگه ها و ریگزارها) و خرس خاکستری و گربه ٔ وحشی و آهو و عقاب و کرکس (کوهها و فلاتها). دیگر حیوانات جنوبی اروپا که حیوانات آن گرمسیری است از قبیل کفتار و شغال و هوام مثل ملخ و جوجه تیغی و بعضی اقسام خزنده.
معادن اروپا: معادن اروپا بسیار است ولی توانائی برابری با معادن آسیا و امریکا ندارد. معادن عمده ٔ آن نفط و آهن و زغال سنگ آن چندان فراوان نیست ولی خوب استخراج شده و بهمین جهت است که ذغال اروپا بیشتر از سایر قطعات بمصرف میرود معادن آن درحدود غربی اروپا در کوههای عصر اول است (انگلیس و شمال فرانسه و جنوب بلژیک و شمال آلمان) علاوه بر این بعضی معادن مس و روی و طلا و طلای سفید در حدود اروپای شرقی مشاهده میشود ولی چندان قابل ملاحظه نیست.
جغرافیای سیاسی اروپا
جمعیت: مزایائی که از حیث وضع طبیعی برای اروپا ذکر کردیم باعث کثرت جمعیت آن گردیده است در قدیم چون طوایف مختلفه ٔ آسیا از هر جهت وسائل زندگانی را در اروپا سهل و آسان و فراهم میدیدند بدانجا هجوم می آوردند و در قرون اخیره هم ترقی صنعت و تجارت و پیشرفت امور معیشت و کلیهً درجه ٔ عالی تمدن آن ازدیاد جمعیت اروپا را سبب شده است جمعیت اروپا قریب 500 میلیون تن است و اگرچه از حیث جمعیت در درجه ٔ دوم واقع است و آسیا با وسعت بسیار دارای هشتصد میلیون است ولی نسبت بسایر قطعات عالم جمعیت آن بسیار زیاده تر است. جمعیت اروپا در هرهزار گز مربع پنجاه تن است در صورتی که در آسیا نوزده تن است ولی جمعیت اروپا بطور تساوی و تناسب در نقاط مختلفه ٔ آن تقسیم نشده و کلیهً حدود غربی و مراکزصنعتی آن از حدود شرقی و مراکز زراعتی و نقاط کوهستانی بیشتر جمعیت دارد و بطوری زندگانی در نقاط صنعتی مخصوصاً در گلاسکو بسختی میگذرد که اهالی مجبورند قوت لایموت خود را از خارج تهیه کنند.
نژادهای عمده ٔ اروپا: نژاد اهالی اروپا مختلف و مخلوط است و در ازمنه ٔ ماقبل تاریخ نژادهای هند و اروپائی یا آریائی از آسیا و قفقاز به آنجا مهاجرت کرده بوضع بربریت در غارها و روی دریاچه ها و بالاخره در بناهائی که از سنگ تهیه میکردند با آلات سنگی و فلزی زندگانی میگذرانیدند و بعدها طوایفی به اسم سِلت از آسیا به اروپا مهاجرت کرده و طوایف قدیم را مغلوب ساخته خود بجای آنان در آنجا اقامت کردند و همین قسم گلواها و ژرمن ها و اسلاوها و فینواها و بعدها هون ها و مغولها و ترکها بشکل طوایف فاتح و جنگجو به اروپا هجوم آورده و طوایف سابق را بزوایا و نقاط دورافتاده ٔ اروپا راندند و هر طایفه که نمی توانست سابقین خود را مغلوب سازد در حدود شرقی اروپا متفرق میگردید مانند اسلاوها و ترکها. کلیهً اهالی اروپا بدو نژاد عمده تقسیم میشوند: اول - نژاد سفیدیا هند و اروپائی که آن هم بسفید پوست و گندم گون تقسیم میشود. نژاد آریائی سیاه چهره در جنوب و مرکز اروپا سکنی دارند اسپانی و پرتقال و بالئار و کُرس وساردنی و ایطالی و سیسیل در جنوب شط رُن و سویس ومشرق و مرکز فرانسه. قد آنها پست (یک گز و 62 صدم گز) و دارای سری طویل و موهای سیاه و پوستی گندمگون یا مایل بسیاهی هستند. نژاد سفید پوست در مشرق و شمال اروپا سکنی دارند مرکز و شمال روسیه دارای سری مدورو قامتی متوسط و چهره ٔ پهن و چشمهای خاکستری یا آبی میباشند ولی در شمال (سوئد و نروژ و شمال انگلیس و هلاند) دارای قامتی طویل (یک گز و 73 صدم گز) و موهائی زرد یا خرمایی رنگ و سری طویل و چشمهای آبی و پوستی سفید هستند. عده ای از نژاد سامی که یهود هستند جزونژاد سفید محسوب میشوند، ولی پوست بدن آنها قدری تیره است. طوایف مزبور در تمام ممالک اروپا مخصوصاً دررومانی و جنوب غربی روسیه پراکنده اند. دوم نژاد زردکه در حدود شمالی و شرقی و جنوب شرقی سکنی دارند و عبارت از لاپنها و سامویدها و فینواهای شمال شرقی ومجارها و بلغارها و ترکهای عثمانی و تاتارهای حوالی وُلگا که موسوم به کالموک میباشند.
زبانهای عمده ٔ اروپا: زبانهای عمده ٔ متداوله ٔ در اروپا دو زبان است، یکی زبان هندواروپائی که زبان عده ٔ کثیری از ساکنین اروپاست، دیگر زبان اورال - آلتائی. زبان هند و اروپائی بسه رشته عمده منشعب میشود: اول - زبان رومانی که چنانکه از نام آن استنباط میشود زبانی است که رومیان قدیم تکلم میکردند و مخلوط بزبان یونانی و لاتینی است. و در این زبان رشته های بسیار دیده میشود که عمده ٔ آنها در اروپای غربی تکلم میشود و عبارتست از پرتقالی و اسپانیولی و فرانسوی و ایطالیائی و رومانی و یونانی و آلبانی (دو زبان اخیر مخصوصاً مشتق از زبان یونانی قدیم است) و عده ٔ تکلم کنندگان زبان مزبور 110000000 است. دوم زبان ژرمنی که اصل و ریشه ٔ بعضی زبانهای دیگر است و از آنهم زبانهای مختلف مشتق گردیده است مثل زبان آلمانی (در آلمان و اطریش و قسمتی از هنگری ترانسیلوانی و لهستان تکلم میشود) که بدو جزءمنقسم میشود: یکی زبان آلمانی علیا که زبان ادبی و معمول نویسندگان است و در جنوب تکلم میشود دیگر زبان آلمانی سفلی که در جلگه های شمالی تکلم میشود و زبان انگلیسی و هلندی و فلاماند از آن مشتق میباشند. زبان انگلیسی ابتدا در قرن ششم از آلمان شمالی بانگلیس نقل شده و با زبان فرانسه مخلوط گردیده، زبان کنونی انگلیس را تشکیل داده است و زبان انگلیسی امروز در جنوب افریقا و شمال آمریکا و استرالیا و اغلب جزایر معمول است و عده ٔ متکلمین آن 150000000 است دیگر از مشتقات زبان آلمانی سفلی زبان اسکاندیناویست که در سوئد و نروژ و دانمارک تکلم میشود متکلمین زبان ژرمن و مشتقات آن در اروپا 130000000 است. سوم زبان اسلاو که آنهم مشتقات زیاد دارد وعمده ٔ آن زبان روسی است، دیگر زبان چک که در بوهم معمول است و زبان لهستانی در لهستان و زبان صرب کرآت در جنوب بالکان و زبان بلغاری در بلغارستان و متکلمین آن 110000000 است. دیگر از زبانهای هند و اروپائی زبان سلت است که در برتانی فرانسه و ایالت گال وایرلاند انگلیس تکلم میشود و زبان لیتوانی و لت که در حدود شرقی بحر بالتیک معمول است. زبان اورال و آلتائی زبان زرد پوستهای اروپاست و متکلمین آن ترکان و مجارهای هنگری و فنلاندیها و لهستانیها و لاپُن ها و ساموئدیها و تاتارهای شرقی روسیه و غیره است.
مذاهب عمده ٔ اروپا: مذاهب عمده ٔ اروپا بت پرستی و مذهب یهود و اسلام و عیسویت است. لاپُن ها و سامویدهای شمالی بت پرست هستند. پیروان مذهب یهودکه همان بنی اسرائیلی ها باشند بعده ٔ شش میلیون 6000000 در تمام اروپا متفرقند. پیروان مذهب اسلام 5000000در بالکان و حدود اورال میباشند. بقیه ٔ ساکنین اروپا عیسوی مذهبند و مذهب عیسوی هم به کاتولیک که پاپ را رئیس مذهب میدانند و پرتستان تقسیم میشود: پرتقال و اسپانی و ایرلاند و فرانسه و ایطالی و اطریش و لهستان کاتولیکند و عده ٔ آنها 100000000 است. مذهب پرتستان هم بشعب زیاد از قبیل کالونی و لوتری و غیره تقسیم میشود و پیروان آن در انگلیس و اسکاندیناوی و هلند و آلمان شمالی و سویس و هنگری میباشند. عده ٔ آنان 11000000 است. مذهب ارتدکس در روسیه و بالکان معمول است و عده ٔ آن 115000000 است.
ممالک اروپا: اروپای پس از جنگ جهانگیر دوم (1939- 1945 م.) شامل ممالک ذیل است: آلبانی، آلمان شرقی، آلمان غربی، اتریش، اسپانیا، انگلستان، ایتالیا، ایرلاند، بلژیک، بلغارستان، ترکیه (اروپا)، چکوسلواکی، دانمارک، روسیه (اروپا) (که در جنگ اخیر قسمتی از مشرق لهستان و ممالک مجاور دریای بالتیک بدان ضمیمه شده)، رومانی، سوئد، سویس، فنلاند، لهستان، نروژ هلند، یوگوسلاوی، یونان، و چند ناحیت کوچک مستقل.

کوه. (اِ) معروف است و عربان جبل خوانند. (برهان). ترجمه ٔ جبل. (آنندراج). هر برآمدگی کلان و مرتفعی در سطح زمین خواه از خاک باشد و یا سنگ و به تازی جبل گویند. (ناظم الاطباء). پهلوی «کف » (کوه، قله ٔ کوه)، ایرانی باستان «کئوفه » (کوه)، اوستا «کئوفه » (کوه، کوهان)، پارسی باستان «کئوفه » (کوه)، پهلوی «کفک » (کوه، کوهان)، بلوچی «کپک، کفغ » (شانه)، کردی «کوی » (وحشی)، ارمنی «کهک » (کوه، موج)، و به قول کایگر، افغانی «کوب » (کوهان). (از حاشیه ٔ برهان چ معین). هر یک از برآمدگیها و مرتفعات سطح زمین که از خاک و سنگ فراوان و کانیهای مختلف تشکیل شده و نسبت به زمینهای اطراف بسیار بلند باشد. جبل. (فرهنگ فارسی معین). جبل. طور. طود. علم. ذَبر. دَبر. کُه. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا):
آهو ز تنگ و کوه بیامد به دشت و راغ
بر سبزه باده خوش بود اکنون اگر خوری.
رودکی (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
چو دریا و چون کوه وچون دشت و راغ
زمین شد به کردار روشن چراغ.
فردوسی.
ببالید کوه آبها بردمید
سر رستنی سوی بالا کشید.
فردوسی.
به چاره بیاوردش از دشت و کوه
به بند آمدند آنکه بد زآن گروه.
فردوسی.
گردون ز برق تیغ چو آتش لپان لپان
کوه از غریو کوس چو کشتی نوان نوان.
فرخی.
بیابان درنورد و کوه بگذار
منازلها بکوب و راه بگسل.
منوچهری.
پیلان ترا رفتن باد است و تن کوه
دندان نهنگ و دل و اندیشه ٔ کندا.
عنصری (از یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
که چون کرکس به کوهان برگذشتی
بیابان را چو نامه درنوشتی.
(ویس و رامین).
بجنبد ز جا ای پسر چون درخت
به باد سحرگاه کوه ثبیر.
ناصرخسرو.
حوض ز نیلوفر و چمن ز گل سرخ
کوه نشابور گشت و کان بدخشان.
عثمان مختاری.
کآن چاره چو سنبیدن کوه است به سوزن
وآن حیله چو پیمودن آب است به غربال.
امیرمعزی.
ملک وعمرت را چه باک از کید و مکر دشمنان
کوه و دریا را چه باک از سایه ٔ پرذباب.
امیرمعزی (از امثال و حکم ص 1250).
کوه اگر حلم ترا نام برد بی تعظیم
ابر اگر دست ترا یاد کند بی تجلیل
کوه را زلزله چون کیک فتد در باره
ابر را صاعقه چون سنگ فتددر قندیل.
انوری.
کوه را زر چه سود بر کمرش
که شهان را زر از در کمر است.
خاقانی.
بحر در کوه بین کنون پس از آنک
کوه در بحر دیده ای بسیار.
خاقانی.
کوه را در هوا نداشته اند
شمس را بر قمر ندوخته اند.
خاقانی.
دل کوه از تاب سخای او خون شد. (سندبادنامه ص 13).
که منزل به منزل رود کوه و دشت
ببیند جهان در جهان سرگذشت.
نظامی.
چنانش می دوانداز کوه تا کوه
که مرکب ریخت از دنبالش انبوه.
(منسوب به نظامی).
گوهر عالم تویی، در بن دریا نشین
پیش خسان همچو کوه، بیش کمر برمبند.
عطار.
باور نکردمی که رسد سوی کوه، کوه
مردم رسد به مردم باور بکردمی
کوهی بود تنم که بدو کوه غم رسید
من مردمم چرا نرسیدم به مردمی.
نوعی خبوشانی (از امثال و حکم ص 1249).
بی خبر بودند از سر آن گروه
کوه را دیده ندیده کان به کوه.
مولوی.
کَه نیم کوهم ز صبر و حلم و داد
کوه را کی دررباید تندباد.
مولوی.
کوه در سوراخ سوزن کی رود
جز مگر آن کوه برگ که شود.
مولوی.
منعم به کوه و دشت وبیابان غریب نیست
هر جا که رفت خیمه زد و بارگاه ساخت.
سعدی (گلستان).
عجب مدار ز من روی زرد و ناله ٔ زار
که کوه کاه شود گر برد جفای خسی.
سعدی.
دریا و کوه در ره و من خسته و ضعیف
ای خضر پی خجسته مدد کن به همتم.
حافظ.
برده ام صد رنج و شد وصلت نصیب دیگران
کوه را فرهاد کند و لعل را پرویز یافت.
ابوالمعالی (از امثال و حکم ص 1249).
کوه را به نوک سوزن از بیخ برکندن آسانتر است از رذیلت کبر ازدل افکندن. (بهارستان جامی).
به آن باشد که در دامن کشی پای
مثال کوه باشی پای برجای.
جامی.
کوه از بحر چو دریوزه کند
بحر پیداست چه در کوزه کند.
جامی.
چو گردد هزاران توجه یکی
زجا برکند کوهها بی شکی.
ظهوری (از آنندراج).
نروید بجزکوه از آن سرزمین
که نقاش نقشش کشد بر زمین.
ظهوری (از آنندراج).
خرقه ٔ پارین ترا به کار نیاید
کوه موقر کجا و کاه محقر.
قاآنی.
- آفتاب به کوه رفتن، مردن. (ناظم الاطباء).
- کوه آتشفشان، آتشفشان. (فرهنگ فارسی معین). رجوع به آتشفشان شود.
- کوه آهن، کوهی که از آهن باشد. کوهی که چون آهن سخت باشد:
شود کوه آهن چو دریای آب
اگر بشنود نام افراسیاب.
فردوسی.
- || کنایه از زنجیر بسیار گران:
پای من زیر کوه آهن بود
کوه بر پای چون توان برخاست.
خاقانی.
و رجوع به ترکیب کوه پولاد شود.
- کوه احد؛ رجوع به احد شود:
در دیده ٔ حلم تو نموده
صد کوه احد کم از سپندان.
عمید لوبکی.
آن شه دریاسخا که از دل او هست
کوه احد مایه ٔ نقار گرفته.
مجیر بیلقانی.
شربت زهر، ار تو دهی تلخ نیست
کوه احد گر تو نهی نیست بار.
سعدی.
- کوه اخضر، کنایه از کوه قاف است. (برهان) (فرهنگ فارسی معین). کوه قاف. (ناظم الاطباء). و رجوع به قاف شود.
- کوه اسد، کوهی است که پیوسته آتش از آن افروخته و درخشان باشد و هرگز فروننشیند. (برهان). کوه آتشفشان. (ناظم الاطباء).
- کوه الوند. رجوع به الوند شود.
- کوه به کوه، از این کوه به آن کوه. (ناظم الاطباء). از کوهی به کوهی دیگر:
شهری و لشکری، ز جان بستوه
همه آواره گشته، کوه به کوه.
نظامی.
تا شب، آن روز رفت کوه به کوه
آمد از جان و از جهان بستوه.
نظامی.
- کوه بیدواز. رجوع به بیدواز شود.
- کوه پولاد، کنایه از زنجیر بسیار گران. کنایه از بند وکند بسیار سنگین:
شایدم کالماس بارد چشم از آنک
بند بر من کوه پولاد است باز.
خاقانی.
- کوه تیغ، کنایه از روشنی بسیار است. (برهان) (انجمن آرا). روشنی بسیار. (ناظم الاطباء).
- کوه ثبیر. رجوع به ثبیر شود.
- کوه حلم، بردباری عظیم. وقار و عظمت شأن:
او کوه حلم بود که برخاست از جهان
بی کوه کی قرار پذیرد بنای خاک.
خاقانی.
- کوه رونده، کنایه از اسب و فیل قوی. (آنندراج). اسب و شتر و فیل قوی هیکل. (فرهنگ رشیدی). اسب. (ناظم الاطباء). کنایه از اسب که به تازی فرس خوانند. (برهان):
به کوه رونده درآورد پای
چو پولاد گویی روان شد ز جای.
نظامی (از آنندراج).
- کوه زمرد، مراد از شیئی محال. (غیاث) (از آنندراج). کنایه از چیزی که حصول آن ممکن نباشد. امر محال. (فرهنگ فارسی معین).
- کوه کوهان، شتری که کوهانی بلند و بزرگ چون کوه دارد:
هزار اشتر همه صاحب شکوهان
سراسر پشته پشت و کوه کوهان.
جامی (از آنندراج).
- کوه گنج، کنایه از گنج بزرگ. (آنندراج). گنج بزرگ. (فرهنگ فارسی معین). گنج بی پایان. (ناظم الاطباء).
- کوه و بیابان بریدن، قطع کردن کوه و بیابان. طی کردن و درنوردیدن کوه و بیابان:
هزار کوه و بیابان برید خاقانی
سلامتش به سلامت به خانه بازآورد.
خاقانی.
- کوه و کاه، بزرگ و کوچک. مهم و بی اهمیت: کوه و کاه پیش او یکی است. (فرهنگ فارسی معین).
- کوه و کتل، کوه و تپه های بلند. کوه و گردنه. رجوع به کتل شود.
- کوهی را به کاهی بخشیدن، پربهایی را با بی بهایی مبادله کردن.
- مثل کوه، مثل کوه ابوقبیس، مثل کوه احد، مثل کوه البرز، مثل کوه الوند، مثل کوه «بیدواز» مثل کوه ثبیر، مثل کوه ثهلان، مثل کوه قارن، یعنی گران و بزرگ و باوقار و حلیم. (امثال و حکم ص 1475).
- هفت کوه در میان، چون نام مرگ یا بلا یا بیماریی را برای کسی بردن خواهند دفع آن پیشتر این جمله گویند. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- امثال:
کوه با آن عظمت آن طرفش دریا بود، نظیر: کاسه ٔ آسمان ترک دارد. (امثال و حکم ص 1249).
کوه بر پای چون توان برخاست.
خاقانی (از امثال و حکم ص 1249).
کوه به کوه نرسد آدمی به آدمی رسد. (امثال و حکم ص 1249).
کوه را با سوزن نتوان سنبید. (امثال و حکم ص 1249).
کوه را بالای کوه (یا روی) کوه می گذارد، نهایت نیرومند و پرقوت است. (امثال و حکم ص 1249).
کوه کندن و موش برآوردن. (امثال و حکم ص 1250).
کوه و کاه پیش او یکی است. (از آنندراج). رجوع به مثل بعد شود.
کوه و کاه پیش او یکسان است، مردی نادان یا بخشنده و راد است. (امثال و حکم ص 1250).
کوهی را به کاهی بخشند، نظیر: چه کنم با مشتی خاک جز آفریدن. (امثال و حکم ص 1250).
|| پشته. تپه. (از ناظم الاطباء). || اوج. بلندی. (فرهنگ فارسی معین).
- کوه آسمان، یعنی اوج آسمان و بلندی آن. (آنندراج). اوج آسمان. (فرهنگ فارسی معین).
|| در اصطلاح شعرا، کفل و سرین معشوق. (آنندراج):
گرچه می گویم و غیرت به دهن می زندم
کوه سیم از کمر آویختنش را نگرید.
محتشم کاشانی (از آنندراج).
|| مزید مؤخر امکنه: آبندان کوه. آزادکوه. ازن کوه. اسپی کوه. استره کوه. اسکنه کوه. امیدوارکوه. امیرکوه. بادله کوه. برکوه. بیروزکوه. پاین کوه. پایزه کوه. پره کوه. پس داکوه. پشت کوه. پشت گردوکوه. پلت کوه. پیرگردوکوه. پیش داکوه. پیش کوه. چاله کوه. چلان کوه. چمورکوه. داکوه. رانکوه. دوست کوه. رانکوه. زرده کوه. زرمش کوه. زیرمارکوه. سفیدکوه. سلستی کوه، سلسله کوه. سمام کوه. سوادکوه. سفیدکوه. شاه درکوه. شاه سفیدکوه. شادکوه. شاه کوه. شاه کوه بالا. شاه کوه پایین. شاه کوه و سارو. شروین کوه. شکرکوه. شلسکوه. شهریارکوه. شورکوه. عثمان کوه. علم کوه. فرخان فیروزکوه. فش کوه. فیروزکوه. قافلان کوه. کازیارکوه. کرجی کوه. کرکس کوه. کره کوه. کش کوه. کهنه کوه. کوس کوه. کیوان کوه. گاوکوه. گراکوه. گردکوه. گله کوه. گوشواره کوه. گوکوه. لارکوه. لره کوه. لنده کوه. لیت کوه. لیله کوه. ماران کوه. ماوج کوه. موجه کوه. میاه کوه. نچی کوه. نشداکوه. نوکوه. نیج کوه. نیله کوه. وازه کوه. ورکوه. ونداد امیدکوه. ونداد هرمزدکوه. هرمزدکوه. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
|| توده ای عظیم ازهر چیز. کپه ٔ انباشته و روی هم چیده از هر چیز:
نهادند بر دشت هیزم دو کوه
جهانی نظاره شده هم گروه.
فردوسی.
|| بسیار. بسیار بسیار: درد، کوه می آید مو می رود. (یادداشت به خط مرحوم دهخدا).
- یک کوه، بسیار. فراوان: یک کوه کار بر عهده ام گذاشتی و رفتی.
- یکی کوه، بسیار (با یک دنیا و یک عالم مقایسه شود). (فرهنگ فارسی معین):
برون آمد از پرده ٔ تیره میغ
ز هر تیغ گویی یکی کوه تیغ.
نظامی (از آنندراج).

کوه. [ک َ وَه ْ] (ع مص) سرگشته گردیدن. (منتهی الارب) (از اقرب الموارد).

کوه تا کوه. (ق مرکب) ازسر تا پا و سراسر و تماماً و همگی و کاملاً. (ناظم الاطباء). کوه کوه. (از فرهنگ فارسی معین):
زمین کوه تاکوه جوشن وران
برفتند با گرزهای گران.
فردوسی (شاهنامه ٔ چ بروخیم ج 1 ص 260).
و رجوع به کوه کوه شود.

قله مون بلان

بسیار زیاد فراوان: کنم وصف پیلان گر دون شکوه که کیف خیالم رسد کوه کوه. (یحیی کاشی)

241