زاری. (اِخ) شاعری است شیرازی که شعرهائی پرسوز میسروده و این بیت از او است:
ز آتش عشق نه تنها جگرم میسوزد
بس که بگریسته ام چشم ترم میسوزد.
(از قاموس الاعلام ترکی).
زاری. (حامص) (از: زار + ی مصدری). و رجوع به اسم مصدر تألیف دکتر معین ص 69 شود. گریه و اندوه و غم. (حاشیه ٔ دکتر معین بر برهان قاطع) (آنندراج):
مستی مکن که نشنود او مستی
زاری مکن که نشود او زاری.
رودکی.
شو تا قیامت آید زاری کن
کی رفته رابزاری بازآری.
رودکی.
بزاری بر اسفندیار آمدند
همه دیده چون نوبهار آمدند.
فردوسی.
بزاری روز و شب فریاد خوانم
چو دیوانه بدشت و که روانم.
ویس و رامین.
و او را ابلیس نام کنند و بر حکم خدای مغضوب و مردود بود بر جائی بایستاد و سیصد سال گریه و زاری کرد. (قصص الانبیاء ص 8).
بدخمه درآمد پس از چند روز
که بر وی بگرید بزاری و سوز.
سعدی (بوستان).
بنال سعدی اگر چاره ٔ وصالت نیست
که نیست چاره ٔ بیچارگان بجز زاری.
سعدی.
|| ناله و فغان. (از حواشی دکتر معین بر برهان قاطع).نالیدن و عجز نمودن. (غیاث اللغات). اظهار عجز و بیکسی. این مجاز است مأخوذاز زار بمعنی ضعیف. (آنندراج):
زخمه ٔ عشق تراست از دل من ساز
زاری خاقانی است ناله ٔ زیرم.
خاقانی.
|| ناله یا آوای آلات موسیقی:
تا بود شادی جائی که بود زاری زیر
تابودرامش جائی که بود ناله ٔ بم.
فرخی.
|| الحاح. و بمعنی دعا نیز آمده است. (آنندراج). از کسی چیزی بتضرع و لابه خواستن. با گریه و ناله دعا کردن:
هزار زاره کنم نشنوند زاری من
بخلوت اندر نزدیک خویش زاره کنم.
دقیقی.
بنالید بر کردگار جهان
بزاری همی آرزو کرد آن.
فردوسی.
گهی بشادی گفتم همی که باده بگیر
گهی بزاری گفتم همی که بوسه بیار.
مسعودسعد.
مشو خامش چو کار افتد بزاری
که باشد خامشی نوعی ز خواری.
نظامی.
چون خدا خواهد که غفاری کند
میل بنده جانب زاری کند.
مولوی.
زور را بگذار و زاری را بگیر
رحم سوی زاری آید ای فقیر.
مولوی.
غلامی که دگر دریا ندیده بود و محنت کشتی نیازموده، گریه و زاری درنهاد. (گلستان). که از بسیاری دعا و زاری بنده همی شرم دارم. (گلستان). گروهی مردمان را دید هریکی به قراضه ای در معبر نشسته و رخت سفر بسته... زبان ثنا برگشود چندانکه زاری کرد یاری نکردند. (گلستان).
|| خواری. زبونی:
ربود از دلیران یکی گوسفند
بزاری و خواریش چونین فکند.
فردوسی.
همی بود قیصر بزندان و بند
بخواری و زاری و خم درکمند.
فردوسی.
بخواری و زاری به ساری فتاد
ز اندیشه ٔ کژ و از بدنهاد.
فردوسی.
بدین خواری بدین زاری بدین درد
مژه پرآب گرم و روی پرگرد.
(ویس و رامین).
|| ضعف. (غیاث اللغات). ناتوانی از رنج و بیماری. نزاری. لاغری:
بسابیمار کز بسیار خوردن
بماند سالها در رنج و زاری.
نظامی.
به چشم مور درگنجم ز بس زاری ز بس سستی
اگر خواهد مرا موری بچشم اندرنهان دارد.
عمعق بخارائی.
|| ناتوانی دل از عشق. خستگی دل از بیماری عشق:
عاشقی پیداست از زاری دل
نیست بیماری چو بیماری دل.
مولوی.
|| خرابی کار. نابسامانی زندگی و حال:
عمری که مر تراست سرمایه
دیده است و کارهات بدین زاری.
رودکی.
- کار زاری، زاری کار:
زاری کار و کار زاری خصم
همه از کار و کارزار تو باد.
مسعودسعد.
و رجوع به زار شود.
زاری. (ع ص) عتاب کننده. (تاج العروس) (اقرب الموارد) (ناظم الاطباء). || تهمت زننده. عیب گیرنده. (تاج العروس) (اقرب الموارد) (ناظم الاطباء):
یا ایها الزاری علی عمر
قد قلت فیه غیر ما تعلم.
کعب اشقری (از تاج العروس) (اقرب الموارد).
زاری. (اِخ) دهی است از دهستان میان آباد بخش اسفراین شهرستان بجنورد. 28هزارگزی شمال باختری اسفراین، 12هزارگزی باختر راه بجنورد به اسفراین. منطقه ای گرمسیر، آب آن از چشمه و محصول آن غلات و زیره است. (از فرهنگ جغرافیائی ایران ج 9).
زاری. (اِخ) لقب ابراهیم بازرگان است. (منتهی الارب) (تاج العروس). وی از اعیان و متمولین بود و سلفی او را منسوب به زاره ٔ طرابلس دانسته است. (از معجم البلدان). و رجوع به زاره شود.
زاری. (اِخ) یحیی بن خزیمه و منسوب به زار اشتیخن است. وی از عبداﷲبن عبدالرحمن سمرقندی علم حدیث فراگرفته و از طیب بن محمدبن حشویه سمرقندی روایت کند. (از معجم البلدان) (تاج العروس). و در تاج العروس آمده: زاری برطبق ضبط ابن حجر است بنقل از ادریسی. اما سمعانی آن را زازی ضبط کرده است.
زاری. (اِخ) میرسید فرزند قاضی محمد، از ادبا و شعرای قرن دهم هجری است. مؤلف مجمع الخواص آرد: سید پسر قاضی محمد مشهور است. با وجود حسب و نسب چنان لاابالی و بیقید است که شرح نتوان کرد. مردی است بنیکی ذات و صفات آراسته. فن موسیقی را خوب میداند و در شعرسنجی امتیاز دارد و گاهی هم بشعر میل میکند. این بیت از او است:
دل خاموش من از بی ادبیهای رقیب
وقت آن شد که دگر عربده آغاز کند.
(ترجمه ٔ مجمع الخواص ص 72).
زاری. (اِخ) محمد قاسم مشهدی شاعر. تقی الدین کاشی آرد: اصل وی از شیراز و تربیت یافته ٔ اصفهان است. وی بمزید مکنت و ثروت و کثرت مال از مرتبه ٔ شعرا تجاوز نموده و در آخر حال ابواب مخالطت بر روی خود بسته و همواره همت بر داد و ستد اجناس و نقود و تحصیل مرابحه و سود میگماشت تا آنکه درشهور سنه ٔ تسع و سبعین جمعی از اجلاف آنجا بواسطه ٔ اندک طمعی که از او داشتند کینه از او در دل گرفته و چند زخم بر وی زدند... هم در آن نسبت رخت بعالم بقا کشید و حکام، قاتلان وی را بسیاستگاه عدم رسانیدند. اشعار پسندیده ٔ او کم است و دیوانی از او در میان نیست، و این چند بیت نمونه ای از برگزیده ٔ اشعار اوست:
آلوده دامنیم و بصدعیب از این جهان
رفتیم مست تا کرم او چه می کند.
هوس تیغ تو کردیم بریدی از ما
صید آهوی تو گشتیم رمیدی از ما
ای که شمشیر کشیدی و نکشتی ما را
انتقام گنه خویش کشیدی از ما
گرمی خویش بزاری مفروش ای مجنون
این متاعی است که صدبار خریدی از ما.
(ملخص از خلاصه الاشعار خطی کتابخانه ٔ مجلس).
زاری. (اِخ) شاعری است از عثمانی، از مردم توقات و آشنا بعلوم ریاضی. چندی کاتب دیوان شهزاده مصطفی عثمانی بود و مدتی نیز ناپدید گردید. اشعاری بترکی از وی نقل شده است. (از قاموس الاعلام ترکی).
زاری. (اِخ) از شعرای قرن نهم هجری است. میرعلی شیر نوائی آرد: مولانا زاری از خوش طبعان تازه است و این مطلع از اوست:
چو سیل اشک ز چشم پرآب می آید
دو دیده بر سر آن چون حباب می آید.
(ترجمه ٔ مجالس النفائس ص 88).
ورجوع به ص 262 آن کتاب شود.
زاری. (اِخ) شاعرعثمانی معاصر سلطان بایزیدخان است. وی اهل اسکوب بوده و بترکی غزل میگفته است. (از قاموس الاعلام ترکی).
زاری. (اِخ) تخلص شاعری است از مملکت عثمانی اهل استامبول. این شاعر که گاه سوزنی نیز نامیده میشود بسیار عیاش بودو در 960 هَ. ق. درگذشت. (از قاموس الاعلام ترکی).