معنی حالی شدن

حالی شدن. [ش ُ دَ] (مص مرکب) یافتن. دریافتن. فهمیدن. نیک فهم کردن.

حالی به حالی شدن.[ب ِ ش ُ دَ] (مص مرکب) متغیر شدن. متلون گردیدن.

حالی به حالی گردیدن. [ب ِ گ َدی دَ] (مص مرکب) حال بحال شدن. تغییر دادن حال.
- از حالی به حالی گردیدن:
خدایست آنکه ذات بیمثالش
نگردد هرگز از حالی به حالی.

حالی. (ع ص) نعت فاعلی از حلی. بحلیه. متحلی. بزیور آراسته: و این قصیده که... بدرر تشبیهات حالیست و از معایب خالی. (لباب الالباب ج 2ص 99). بعدل وافر سلطانی حالی گشت. (جهانگشای جوینی). جهان به ضیاء و روشنی حالی بود. (جهانگشای جوینی). || نعت فاعلی از حلوان و حلاوت. شیرین.

حالی. (ق) درحال.درساعت. فی الفور. فوراً. همان دم. دردم:
روستایی زمین چو کرد شیار
گشت عاجز که بود بس ناهار
برد حالی زنش ز خانه بدوش
گرده ای چند و کاسه ای دو سیار.
دقیقی.
خربزه پیش وی نهاد اَشن
وز بر او بگشت حالی شاد.
غضایری.
مردی را بر سر میل فرستادند و چند بار آن قضیب بر آن طشت زد حالی ابر برآمد و باران باریدن گرفت. (مجمل التواریخ والقصص). حالی بر جای خود سرد شد [زن]. (کلیله و دمنه). باید که آنجا حاضر باشی تا روزگار چه دست دهد. حالی صد دینار فرمود تا برگ رمضان سازم. (چهارمقاله). فرمود هیچ نگفتی حالی دوبیتی بگوی، من برپای جستم و خدمت کردم و چنانکه آمد حالی این دوبیتی بگفتم. (چهارمقاله).
حالی به وداع از اشک هر دو
لون شفق ارغوان ببینم.
خاقانی.
امروز پیشم آمد نالان و زار و گریان
حالی بسوخت جانم کردم از او سوءالی.
خاقانی.
حالی هر دو را در خانه آورد. (روضه العقول). و خبر ورود به طخیرستان به سلطان رسید حالی کوچ کرد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 297).
ره پیش گرفت زید حالی
میرفت چو بادلاابالی.
نظامی.
لیلی به من آورید حالی
ورنه من و تیغ لاابالی.
نظامی.
فرودآوردش از شبدیز چون ماه
فرس را راند حالی بر علفگاه.
نظامی.
نشست و باده پیش آورد حالی
بتی یارب چنان و خانه خالی.
نظامی.
چو زد کوزه بر حوضه ٔ سنگ بست
سفالین بد آن کوزه حالی شکست.
نظامی.
چو زاده شود کرّه ٔ بادپای
سرش بازبرّند حالی بجای.
نظامی.
حالی از آن قطره که آمد برون
گشت روان این فلک آبگون.
نظامی.
حالی از آن خطه قلم برگرفت
رسم بدو راه ستم برگرفت.
نظامی.
در آن مجلس که او لب برگشادی
نبودی کس که حالی جان ندادی.
نظامی.
چو تو حالی نهادی پای در پیش
بکنجی هر کسی گیرد سر خویش.
نظامی.
بعیدآرای ابروی هلالی
ندیدش کس که جان نسپرد حالی.
نظامی.
کسی کو ده کمان حالی کشیدی
کمانش را به حمالی کشیدی.
نظامی.
وز آنجا رخت بربستند حالی
ز گلها سبزه را کردند خالی.
نظامی.
حریفی جنس دید و خانه خالی
طبق پوش از طبق برداشت حالی.
نظامی.
الماس و سهاله و شکر داشت
حالی سَبَلم ز دیده برداشت.
اوحدالدین کرمانی.
گرفتندحالی جوانمرد را
که حاصل کنی سیم یا مرد را.
(بوستان).
|| آنگاه. آن زمان: حالی طاقت حرکت نداشت [شتربه]. (کلیله و دمنه).
چو آن سیمین بران در عیش رفتند
حجاب شرم حالی برگرفتند.
نظامی.
|| اکنون. این زمان: این طائفه اگرچه حالی پیغامها بر این جمله دادند و رضاطلبی میکنند. (تاریخ بیهقی ص 597). وزیر آنچه بشنیده بود و پرسیده از حاکم مطوعی تمامتر با شرح و بسط بر رأی عالی بازراند وصلاح و فسادی که بود بازنمود، و حالی سکونتی پیدا آمد. (تاریخ بیهقی ص 601). و فرمود که به کفایت تو حالی این کار تسکین یافتی. (تاریخ بیهقی ص 601). من حالی خود در این ولایت ام و چون بازگردم گذار من بر شما باشد. (اسکندرنامه نسخه ٔ سعید نفیسی).
کشتند در این راه بسی عاشق بی تیغ
کز خون یکی عاشق حالی اثری نیست.
سنائی.
حالی تحویل صواب نمی نماید. (کلیله و دمنه). حالی بصلاح آن لایقتر که تدبیر اندیشی. (کلیله و دمنه).
حالی بر او هرکه درآید به سوءالی
آسوده دلی یابد حالی و مآلی.
سوزنی.
چون نیست نقش دوران در هیچ حال ثابت
حافظ مکن شکایت تا می خوریم حالی.
حافظ.
من آدم بهشتیم اما در این سفر
حالی اسیر عشق جوانان مهوشم.
حافظ.
از قیل و قال مدرسه حالی دلم گرفت
یک چند نیز خدمت معشوق و می کنم.
حافظ.
|| زمانی. وقتی:
کردیم بسی جام لبالب خالی
تا بو که نهیم لب بر آن لب حالی.
سعدی (رباعیات).
همه در گرد شیرین حلقه بستند
چو حالی برنشست او برنشستند.
نظامی.
چو سلطان خود کند حالی رسولی
رسولی ّ دگر باشد فضولی.
پوریای ولی.
- حالی را؛ فعلاً. اکنون: و فرمودند که حالی را بجرجانیه رود. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 156). و تقدیم درباره ٔ تو به اتمام رسدو حالی را قومی در اعتداد تو آورده شد. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی ص 264).
- حالی که، همین که. بمحض آنکه. وقتی که: گفتم... کتاب گلستانی تصنیف توانم کردن... که باد خزان را بر ورق او دست تطاول نباشد... حالی که من این سخن بگفتم دامن گل بریخت ودر دامنم آویخت که الکریم اذا وعد وفی. (گلستان). حالی که من این سخن بگفتم، عنان طاقت و تحمل از دست درویش بدررفت. (گلستان). و در بحر مکاشفت مستغرق گشته حالی که از آن حالت بازآمد. (گلستان). حالی که از این معامله بازآمد یکی از محبان گفت از این بوستان که بودی ما را چه تحفه آوردی ؟ (گلستان). || (ص) جلد. (غیاث). چست.

حالی. (اِخ) از شعرای محمد شیبانی خان درسمرقند بود و چون پادشاه افاضل نواز آن شهر فتح کرد بدرگاه آمد. رجوع شود به رجال حبیب السیر ص 196. و چون بیشتر شهرت او به بنایی است، بدان کلمه رجوع شود.

حالی. (اِخ) سید عبداﷲ. اصلش از مدینه ٔ طیبه و مولدش عباس آباد اصفهان، و پدرش از خُدّام کربلای معلی علی وافدیها الرحمه و الرضوان. خط نسخ او بر خط ریحان نوخطان خط نسخ میکشید و در سخن سنجی و سخن پردازی از اصلاح میرزا صائب بر خود می بالید، او راست:
طپد در سینه ام دل از خیال حلقه ٔ زلفش
چو گنجشکی که ماری گرددش در آشیان پیدا.
تغافل کردنت را عذر بسیار است میدانم
تو رابا یک جهان عاشق سر و کار است میدانم.
(صبح گلشن ص 116).

حالی. (اِخ) مولوی الطاف حسین، وطنش پانی پت، و در شاه جهان آباد نشو و نما یافته، نکات علوم متعارفه را بخوبی شکافته. سنجیدگی و فهمیدگی از طبع والایش بر خود می بالد، و جودت وحدت دست و بازوی ذهن رسایش میمالد. نظم و نثر عربی و فارسی دارد و بکمال لطافت می نگارد، و از خدمات مولوی فیض الحسن سهارنپوری، و اسداﷲخان غالب و نواب مصطفی خان بهادر دهلوی دستمایه ٔ فیض سخن دارد. هرچند نام و کلامش در نگارستان سخن مجملاً مرقوم بوده لکن اینک ترجمه و انتخاب سخنان خود رسانید. بناء علیه در این جا نیز ذکر حال و قال بزبان خامه و صفحه ٔ قرطاس رسیده (او راست):
چون نهد گوش بر ترانه ٔما
روَد از یاد ما فسانه ٔ ما
در سراب آب خضر می جویی
ای وفاجسته در زمانه ٔ ما
گوهری کز دو کون بیرون است
می توان یافت در خزانه ٔ ما.
یار با تست، اگر جذبه ٔ گیرایی هست
یوسف آخر رود آنجا که زلیخایی هست.
من و از می دو سه پیمانه و یار و لب کشت
نه ز دوزخ بدلم بیم و نه پروای بهشت
هر کجا دل بخیال تو چمن آراید
گل و نسرین ز ارم آید و طوبی ز بهشت.
بود در ظرف مغان آب بقا
منت خضر کشیدیم عبث
عشق از خویش بریدن میخواست
حالی ازخلق بریدیم عبث.
شوقی بدوست راهنما داشتم چه شد
دردی به از هزار دوا داشتم چه شد
کارم ز سعی خضر بجایی نمی رسد
در ظرف خویش آب بقا داشتم چه شد.
بگذر از وسوسه ٔ عقل که منزل طلبان
راه از غول ره و چاره ز رهزن پرسند
دل ربایند و بما صبر و شکیب آموزند
جان ستانند و ز ما باعث شیون پرسند.
صید ناافکنده محو دست و بازوی خود است
این جوان روزی شکار خویشتن خواهد شدن
در غریبی طرح الفت افکنم با هر کسی
در دل گبر و مسلمانم وطن خواهد شدن.
سر برمفراز و خاک پای همه باش
دلها مخراش و در رضای همه باش
با خلق نیامیختن از خامی تست
ترک همه گیر و آشنای همه باش.
(صبح گلشن صص 116-118).

(شُ دَ) [ع - فا.] (مص ل.) (عا.) فهمیدن، درک کردن.

تلقین کردن، فهمانیدن

فهمیدن.

فهمیدن

فهمیدن است.

آگاه، متوجه، ملتفت،
فعلی، کنونی،
[قدیمی] مناسب حال،
* حالی شدن: (مصدر لازم، مصدر متعدی) [عامیانه] دریافتن، فهمیدن، درک کردن،
* حالی کردن: (مصدر متعدی) [عامیانه] بیان کردن مطلبی برای کسی تا خوب بفهمد و دریابد، فهماندن،

به‌محض اینکه،
درحال، درساعت، دردم، دروقت: در آن مجلس که او لب برگشادی / نبودی تن که حالی جان ندادی (نظامی۲: ۲۱۵)، گرفتند حالی جوان‌مرد را / که حاصل کن این سیم یا مرد را (سعدی۱: ۸۵)،
اکنون، حالا،
در آن ‌موقعیت،

403