لانه | در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

لغت نامه دهخدا

لانه. [ن َ / ن ِ] (اِ) آشیان. آشیانه. رجوع به هر دو کلمه شود. آشیانه و خانه ٔ زنبور و جانوران پرنده و چرنده و درنده باشد عموماً و خانه ٔ زنبور و مرغ خانگی را گویند خصوصاً. (برهان). جای مرغ و موش و مار. جای مرغان و دام و دد و حشره. خانه ٔ زنبور بی شهد و آشیانه ٔ مرغان. (غیاث). آشیانه ٔ مرغ. (صحاح الفرس):
این جهان شهوتی بتخانه ای ست
انبیا و کافران را لانه ای ست.
مولوی.
درفتاد اندر بنا و خانه ها
تازد اندر پر مرغ ولانه ها.
مولوی.
تو چو کبوتربچه زاده ٔ این لانه ای
گر تو نیائی به خود مات از این سو کشیم.
مولوی.
هله صیاد نگوئی که چه دام است و چه دانه
که چو سیمرغ ببیند بجهد مست ز لانه.
مولوی.
هف ّ؛ لانه ٔ سبک کم عسل یا بی عسل. (منتهی الارب).
- لانه ٔ زنبور، گبت خانه. منج آشیان. زنبورخانه.
- لانه ٔ سگ، جای سگ.
- لانه ٔ مور، جرثومه. خانه ٔ مور. قریه. قریه ٔ نمل.
- لانه ٔ موش، سوراخ موش.
- امثال:
سگ کجا لانه کجا ؟
سگ ماده به لانه شیر نر است.
مثل لانه ٔ زنبور، پر ازدحام و پرغوغا.
|| صاحب آنندراج گوید: جهانگیری و برهان به معنی صدا و ندا و خوانندگی و نغمه پردازی گرفته اند و بدین بیت مولوی در جهانگیری استشهاد شده:
خود گلشن بخت است این یارب چه درخت است این
صد بلبل مست اینجا هر لحظه کند لانه.
و پیداست که این معنی سهو است و لانه در بیت فوق معنی آشیانه دارد - انتهی. || (ص) کاهل و بیکار. (لغت نامه ٔ اسدی). کاهل و بیکار و بی غیرت. (برهان):
کنون جوئی همی حیلت که گشتی سست و بی طاقت
ترا دیدم به برنائی فسار آهخته و لانه.
کسائی.
مردم نشدستی چو می ندانی
جز خوردن و خفتن چو ثور لانه.
ناصرخسرو.
کنون پارسائی همی کرد خواهی
چوماندی بسان خری پیر و لانه.
ناصرخسرو.
دانه بدام اندرون مجو که شوی خوار
چون سپری گشت دانه چون خر لانه.
ناصرخسرو.
|| دریده شده و پاره گردیده. || رانده و دور کرده شده. (برهان).