معنی علی بیهقی در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

علی بیهقی. [ع َ ی ِ ب َ هََ] (اِخ) ابن حسن شافعی، مشهور به بیهقی. متوفی در سال 458 هَ. ق. او راست: شرح الاسماء الحسنی. (از کشف الظنون حاجی خلیفه ص 1032).

علی بیهقی. [ع َ ی ِ ب َ هََ] (اِخ) ابن حسین بن علی بیهقی حنفی، ملقّب به علاءالدین و مکنّی به ابوالحسن. از پزشکان به شمار می رفت و در سال 912 هَ. ق. در قید حیات بود. او راست: 1- ترویح الارواح لتصحیح الاشباح، درطب. 2- معادن النوادر فی معرفهالجواهر. (از معجم المؤلفین بنقل از هدیهالعارفین ج 1 ص 741).

علی بیهقی. [ع َ ی ِ ب َ هََ] (اِخ) ابن زیدبن محمدبن حسین بن سلیمان بن ایوب انصاری اوسی خزیمی بیهقی شافعی، مکنّی به ابوالحسن و مشهور به ابن فندق و فرید خراسان. حکیم و ادیب مشهور ایران و از ریاضی دانان بزرگ قرن ششم هجری بود. وی در فقه و اصول و طب و لغت و عروض و حکمت و کلام و تاریخ و سایر علوم نیز متبحر بود. یاقوت حموی در معجم الادباء نسب نامه ٔ کامل او را آورده و ولادتش را27 شعبان سال 499 هَ. ق. در قصبه ٔ سبزوار از ناحیه ٔ بیهق یاد کرده است. اما بیهقی خود در تاریخ بیهق گوید که در سال 500 هَ. ق. که سال قتل فخرالملک وزیربود در دبیرستان (یعنی مکتب) بود. بنابراین ولادت اوباید چند سالی پیش از 499 هَ. ق. باشد. وی در سال 565 هَ. ق. در بیهق درگذشت. او در جوانی به کسب علوم مختلف اشتغال جست. و بسیاری از استادان بزرگ عهد خود را در بیهق و نیشابور و مرو و سرخس و دیگر بلاد خراسان دید و از محضر آنان استفاده کرد از آن جمله با حکیم عمرخیام دیدار کرد و شرحی در این باره که به سال 507 هَ. ق. روی داده در کتاب تتمه ٔ صوان الحکمه آورده است. علی بیهقی از سبزوار به ناحیه ٔ ششتمذ رفت وسپس به مرو سفر کرد و عهده دار امر قضاء در بیهق شد.یاقوت حموی بسیار از تصانیف او را بنقل از قول مؤلف ذکر کرده است که به ترتیب حروف تهجی عبارتند از: 1- آداب السفر. 2- احکام القرانات. 3- الاراحه عن شدائد المساحه. 4- ازاهیرالریاض المریعه و تفسیر الفاظالمحاوره و الشریعه. 5- أزهار اشجار الاشعار. 6- اسامی الادویه و خواصها و منافعها. 7- اسرارالاعتذار.8- اسرارالحکم. 9- أسئله القرآن مع الاجوبه. 10 -اصول الفقه. 11- أطعمه المرضی. 12- الاعتبار بالاقبال و الادبار. 13- اعجازالقرآن. 14- الافاده فی اثبات الحشر و الاعاده. 15- الافاده فی کلمه الشهاده. 16- الامانات فی شرح الاشارات. 17- امثله الاعمال النجومیه. 18- الانتصار من الاشرار. 19- ایضاح البراهین، دراصول. 20- بساتین الانس و دساتین الحدس فی براهین النفس. 21- البلاغهالخفیه. 22- تاریخ بیهق، که مهمترین کتاب اوست به زبان پارسی. و آن در تاریخ و جغرافیای ناحیه ٔ بیهق (ناحیه ای از خراسان که سبزوار قصبه ٔ آن بود) و ذکر رجال علم و ادب و کتّاب و سادات و خاندانهای مشهور آن ولایت است. 23- تتمه ٔ صوان الحکمه، که به عربی است و آن ذیلی است برصوان الحکمه ٔ ابوسلیمان محمدبن طاهربن بهرام سجستانی منطقی (متوفی بعد از سال 391 هَ. ق.)، و ذکر بسیاری از حکما و اطبا و علمای علوم اوایل که در صوان الحکمه نیامده بود و یا احتیاج به تکمیل داشت در آن آمده است و اطلاعاتی که مؤلف بخصوص درباره ٔ حکمای ایران از عهد بوعلی به بعد آورده بسیار مهم و گرانبها است. ترجمه ای از این کتاب درقرن هفتم به نام «درهالاخبار» صورت گرفت که دو بار در لاهور و تهران به طبع رسیده است. 24- التحریر فی التذکیر، در دو مجلد. 25- تحفهالساده. 26- تعلیقات فصول بقراط. 27- تنبیه العلماء علی تمویه المتشبهین بالعلماء. 28- جلاء صداء الشک، در اصول. 29- جوامع احکام النجوم، در سه مجلد. این کتاب از آثار معتبر او در ریاضی است، و در عین انکار علم احکام نجوم، آن را به خواهش دوستان خود نوشت. و از آن نسخی در کتابخانه های دانشگاه تهران و مدرسه ٔ عالی سپهسالار موجود است. 30- حصص الاصفیاء فی قصص الانبیاء علی طریق البلغاء، در دو مجلد و به فارسی است. 31- خلاصهالزیجه. 32 -دُررالسخاب و دِررالسحاب فی الرسائل. 33- درهالوشاح، که تتمه ٔ کتاب وشاح است. 34- ذخائر الحکم. 35- ربیعالعارفین. 36- الرسائل، به فارسی. 37- رسالهالعطاره فی مدح بنی الزناره. 38- رقیات التشبیهات علی خفایا المختلطات بالجداول. 39- ریاحین العقول. 40- السموم. 41- شرح الحماسه. 42- شرح رساله الطیر. 43 -شرح شعر البحتری و أبی تمام. 44- شرح شهاب الاخبار. 45- شرح مشکلات المقامات الحریریه. 46- شرح الموجز المعجز. 47- طرائق الوسائل الی حدائق الرسائل. 48- عرائس النفائس. 49- العروض. 50- عقوداللاَّلی. 51- عقودالمضاحک، به فارسی. 52- غررالاقیسه. 53- غررالامثال، در دو مجلد. 54- الفرائض بالجدول. 55- قرائن آیات القرآن. 56- کتاب فی الحساب. 57- کنزالحج، در اصول. 58- لباب الانساب. 59- مجامعالامثال و بدائعالاقوال، در چهار مجلد. 60- المختصر من الفرائض. 61- مشارب التجارب، در چهار مجلد و آن ذیلی بود بر تاریخ یمینی.62- المشتهر فی نقض المعتبر الذی صنفه الحکیم ابوالبرکات. 63- معارج نهج البلاغه، که شرح و تفسیر نهج البلاغه است. 64- المعالجات الاعتباریه. 65- معرفه ذات الحلق و الکره و الاصطرلاب. 66- ملح البلاغه. 67- مناهج الدرجات فی شرح کتاب النجاه، در سه مجلد. 68- مؤامرات الاعمال النجومیه. 69- نصائح الکبراء، به فارسی. 70- نهج الرشاد، در اصول. 71- وشاح دمیهالقصر، در یک مجلد بزرگ و آن ذیلی بود بر دمیهالقصر باخرزی. 72- الوقیعه فی منکر الشریعه. و نیز او را مجموعه ای ازنامه های متفرقه و مجموعه ٔ دیگری از اشعار خود بود. از میان این آثار اکنون کتابهای تاریخ بیهق و تتمه ٔ صوان الحکمه و جوامعالاحکام النجوم و لباب الانساب و معارج نهج البلاغه موجود است. و نیز رجوع به ظهیرالدین (ابوالحسن علی بن...) شود. (از تاریخ ادبیات در ایران چ صفا ج 2، چ 1 ص 311 و ص 993) (معجم الادباء چ مصر ج 13 ص 219) (معجم المؤلفین ج 7 ص 96). صاحب معجم المؤلفین مآخذ ذیل را نیز یاد کرده است: سیرالنبلاء ذهبی ج 12 ص 284. الوافی صفدی ج 12 ص 68. کشف الظنون ص 289 و 609 و سایر صفحات، اعیان الشیعه ج 41 ص 27. ایضاح المکنون ج 1 ص 3 و36 و سایر صفحات، و ج 2 ص 60 و 83 و سایر صفحات. هدیهالعارفین ج 1 ص 299. کنوزالاجداد محمد کردعلی ص 299. فهرست کتابخانه ٔ رضوی ص 80. مقدمه تاریخ حکماءالاسلام محمدکردعلی ص 9. فهرس المخطوطات المصوره ٔ سید ج 2 ص 175. و رجوع به مصنفی علم الرجال آقابزرگ طهرانی ص 281 شود.

علی بیهقی. [ع َ ی ِ ب َ هََ] (اِخ) ابن سختویه بیهقی خسروجردی. شاعر قرن ششم هجری. او را دیوان شعری است که بیش از ده هزار بیت است. (از معجم المؤلفین).

علی بیهقی. [ع َ ی ِ ب َ هََ] (اِخ) ابن شاهک عصار ضریر بیهقی. وی هنوز به سن نه سالگی نرسیده بود که بینائیش را بر اثر مرض آبله از دست داد. با این حال از خود مایوس نگشت و به تحصیل علوم پرداخت. و از عجایب اینکه او بدون استاد و معلم پی به حقایق برد و مسائل مشکل و مفصل را حل می کرد. پس از حکمت طبیعی و الهی طبعش به ریاضی متمایل گشت و بر اثر کوشش بسیار در این راه، مهندس و منجم قابلی شد بطوری که استخراج طوابع و تقاویم کواکب می کرد. (از ترجمه ٔ نزههالارواح و روضهالافراح شهرزوری چ تهران ج 2 ص 109).