معنی ذنب در فرهنگ لغات ها (دهخدا،معین و ... ) + سایر منابع اطلاعاتی

ذنب. [ذَ ن َ] (معرب، اِ) معرّب دُنب. دُنب. دُم. دمب. دنبال. دنباله: قال الرازی فی الحاوی قال جالینوس فی کتاب الکیموس ان الاذناب اشد صلابه من البطون و الأمعاء و بحسب ذلک یکون عسر هضمها و قله غذائها الاّ أن ّ فضولها قلیله من أجل تحریکها. (ابن البیطار):
چون ز او حذرت کردن باید همی نخست
دجّال را ببین بحق ای گاو بی ذنب.
ناصرخسرو.
مردم از گاو ای پسر پیدا بعلم و طاعت است
مردم بی علم و طاعت گاو باشد بی ذنب.
ناصرخسرو.
|| دنباله ٔ چشم. || دراز از هر چیزی ضرب فلان بذنبه، آرام گرفت و ثابت گردید. || رکب ذنب الرّیح، بشتافت سخت و بشتاب برفت و پیشی گرفت که کس به او در نرسید. || رکب ذنب البعیر؛ به بهره ٔ ناقص و ناتمام راضی وخشنود گردید. ج، اذناب، اذانب. || ذنب العین، دنباله ٔ چشم. (دستوراللغه ادیب نطنزی). || دم اسب. || اسب درازدم و اشتر و جز آن. || نیش. ابره. ذنب العقرب، نیش کژدم و رجوع به ذنب العقرب شود.

ذنب. [ذَ ن َ] (اِخ) صاحب منتخب اللغات و لطائف وغیاث و آنندراج و غیرهم آورده اند: ذَنَب، نام شکلی است در آسمان که تقاطع منطقه ٔ فلک جوزهر و مائل بصورت مار بزرگ بهم میرسد یک طرفش را رأس گویند و طرف دیگر را ذنب - انتهی. عقده و نقطه ٔ تقاطع فلک ممثّل به اماثل که چون کوکب از وی درگذرد جنوبی شود و این عقده را جوزهر گویند مقابل رأس. و صاحب کشاف اصطلاحات الفنون گوید: ذنب بفتحتین. عند اهل الهیئه نقطه مقابله لنقطه مُسماه بالرأس. قالوا مناطق الافلاک المائله تقاطع مناطق الافلاک الممثّله ٔ و منطقهالبروج ایضاً علی نقطتین متقابلتین فیصیر النّصف من الافلاک المائله شمالیاً عن منطقهالبروج، و النّصف الاخر جنوبیاً عنها. واحدی هاتین النقطتین و هی مجاز مرکز تدویر الکوکب عن دائرهالبروج علی التّوالی الی الشّمال یسمّی بالرأس، و الاخری و هی مجاز مرکز تدویر الکوکب عن دائرهالبروج علی التّوالی الی الجنوب یسمّی بالذَنَب. و یسمیان ایضاً بالعقدتین و الجوزهرین اما تسمیتها بالعقدتین فظاهر اذ العقده فی اللّغه محل ّالعقد. و امّا بالرأس و الذَنَب. فلان ّ الشکل الحادث بین نصفی المنطقتین من الجانب الاقرب شببه بالتنین. و هو نوع من الحیات العظیمه. و العقدتان ای هاتان النُقطتان بمنزله راسه و ذنبه و امّا بالجوزهرین فلان ّ الجوزهر معرّب گوزهر و هو طرفاالحیّه. و قیل لان ّ الجوزهر مُعَرّب جوزچهر ای صورهالجوز. و هذا کما یسمّی بعض العقد بالفارسیه بجوز گره. و انّما قلنا مجاز تدویر الکوکب و لم نقل مجازالکوکب. کما قال صاحب الملخص ّ لان ّ ما ذکره لا یصح الاّ فی القمر فانّه یصل مع مرکز تدویره الی منطقهالممثّل. و امّا المتحیره فقد تصل الی منطقهالممثّل مع مراکز تداویرها و قد لا تصل الیها معها. ثم اعلم ان ّ ما ذکر مختص ّ بالکواکب العلویّه و القمر. فان ّ الرأس و الذَنب فی السّفلیین لوفسّرا بهذا لکان کلتا عقدتی الزهره رأساً و عقدتی عطارد ذنباً فالرأس فی الزهره العُقده التی یاخذ منها مرکز تدویرها نحوالحضیض و فی عطارد بعکس ذلک. و قیل الرأس موضع من منطقهالممثل یکون القیاس ان یجوز الکوکب علیه و یمرّ الی جانب الشمال و الذّنب موضع منها یکون القیاس ان یجوز علیه الکوکب و یمرّ الی جانب الجنوب. ففی الزهره و ان کانت النقطتان بحیث یقع علیهما الکوکب و یمرّ الی جانب الشمال، لکن احدیهما علی القیاس و الاخری علی غیر القیاس و علی هذا القیاس فی عطارد. و یخدشه انّه لا یتعین حینئذ ان ایّتهما علی القیاس و الاخری علی غیر القیاس. و المقصود ان یجعل التمیز بینهما. هکذا یستفاد من الجغمینی و حاشیته لعبدالعلی البیرجندی. و شرح التذکره له - انتهی. (کشاف اصطلاحات الفنون). و شرف ذنب در قوس است. (مفاتیح العلوم خوارزمی):
تا ببحر اندر است وال و نهنگ
تا بگردون براست رأس و ذنب.
فرخی.
مخالفان ترا بر سپهر تا بزیند
برون نیاید هرگز ستاره شان ز ذنب.
فرخی.
ماه را رأس و ذنب ره ندهد در هر برج
تا ز سعد تو ندارند مر این هر دو جواز.
منوچهری.
ذنب مریخ را می کرده در کاس
شده چشم زحل هم کاسه ٔ راس.
نظامی.
چو برج طالعت نامد ذنب دار
ز پس رفتن چرا باید ذنب وار.
نظامی.
بجانب سیستان باید رفت و کار آنجا که چون عقده ٔ ذنب بر هم افتاده است... کفایت کردن. (ترجمه ٔ تاریخ یمینی نسخه ٔ خطی مؤلف ص 40).
آن کمندش نگر از پشت سمندش گوئی
که بهم رأس و ذنب با قمر آمیخته اند.
خاقانی.
و رجوع به رأس و عقده و جوزهر شود.

ذنب. [ذَمْب ْ] (ع مص) سپس کسی رفتن و ملازم او شدن و او را نگذاشتن.

ذنب. [ذَمْب ْ] (ع اِ) اثم. جُرم. عصیان. خطا. معصیت. گناه. جناح. وزر. مأثم. بزه. ناشایست. هر کار که کردن آن روا نباشد. کار که کردن آن ناروا باشد. و جرجانی در تعریفات گوید: الذنب، ما یحجبک عن اﷲتعالی. و فی الحدیث: التائب من الذنب کما لا ذنب له. ج، ذنوب. جج، ذنوبات.
مؤلف کشاف اصطلاحات الفنون آرد: بالفتح و سکون النون، عند اهل الشرع ارتکاب المُکلف امراً غیر مشروع. و الانبیاء معصومون عن الذنب دون الزله. و الزله عباره عن وقوع المکلّف فی امر غیر مشروع فی ضمن ارتکاب امر مشروع. کذا فی مجمعالسّلوک فی الخطیه فی تفسیرالصلوه. ثم الذنوب علی قسمین. کبائر و صغائر و من الناس من قال جمیعالذنوب و المعاصی کبائر. کما یروی سعیدبن جُبیر عن ابن عباس انه قال: کُل ّ شی ٔ عصی اﷲ فیه فهو کبیره. فمن عمل شیئاً فلیستغفراﷲ فان اﷲ لا یخلد فی النّار من هذه الاُمه الا راجعا عن الاسلام. او جاحد فریضه او مکذّباً بِقَدرِ. و هذا القول ضعیف لقوله تعالی: و کل صغیر و کبیر مستطر. (قرآن 53/54). و لقوله تعالی: ان تجتنبوا کبائر ما تنهون عنه نکفّر عنکم سیئاتکم. (قرآن 31/4). اذ الذنوب لو کانت باسرها کبائر لم یصح الفصل بین ما یکفّر باجتناب الکبائر و بین الکبائر. و لقوله علیه السلام: الکبائر الاشراک باﷲ و الیمین الغموس و عقوق الوالدین و قتل النّفس. و لقوله تعالی: و کره الیکم الکفر و الفسوق. (قرآن 7/49). و العصیان فلابد من فرق بین الفسوق والعصیان لیصح العطف لان ّ العطف یقتضی المغایره بین المعطوف و المعطوف علیه. فالکبائر هی الفسوق و الصغائر هی العصیان. فثبت ان ّ الذنوب علی قسمین. صغائر و کبائر. و القائلون بذلک فریقان منهم من قال الکبیره تتمیز عن الصغیره فی نفسها و ذاتها و منهم من قال هذاالامتیاز انما یحصل لا فی ذواتها بل بحسب حال فاعلها.اما القول الاوّل فالقائلون به اختلفوا اختلافاً شدیداً. فالاوّل قال ابن عباس: کُل ّ ما جاء فی القرآن مقروناً بذکر الوعید کبیره. نحو قتل النفس. و قذف المحصنه. و الزنی. و الربوا. و اکل مال الیتیم. و الفرار من الزحف. و هو ضعیف لان ّ کل ذنب فلا بّد و ان یکون متعلق الذم فی العاجل و العقاب فی الاَّجل. فالقول بان ّ کُل ّ ما جاء فی القرآن مقروناً الخ یقتضی ان یکون کل ذنب کبیراً و قد ابطلناه. الثانی قال ابن مسعود: افتحوا سورهالنساء. فکل ّ شی ٔ نهی اﷲ عنه حتی ثلاثه و ثلاثین آیه فهو کبیره. ثم قال مصداق ذلک: ان تجتنبوا کبائرما تنهون عنه، الاَّیه. و هو ضعیف ایضاً. لانه ذکر کثیراً من الکبائر فی سائرالسّور. فلا معنی لتخصیصها بهذه السّوره. الثالث قال قوم کُل عمد فهو کبیره. و هو ضعیف ایضاً. لانّه ان اراد بالعمد انّه لیس بساه عن فعله فماذا حال الذی نهی اﷲ عنه. فیجب علی هذا ان یکون کُل ّ ذنب کبیراً و قد ابطلناه و ان اراد بالعمد ان یفعل المعصیه مع العلم بانّها معصیه فمعلوم ان ّ الیهود و النصاری یکفرون بنبوّه محمّد صلی اﷲ علیه وآله و سلم و هم لا یعلمون انّه معصیه و مع ذلک کفر. و اما القول الثانی فالقائلون به هم الذین یقولون ان ّ لکُل ّ طاعه قدراً من الثواب و لکُل معصیه قدراً من العقاب. فاذا اتی الانسان بطاعه و استحق بها ثوابا ثم اتی بمعصیه و استحق بها عقاباً فهیهنا الحال بین ثواب الطاعه و عقاب المعصیه بحسب القسمه العقلیه علی ثلاثه اوجه. احدها ان یتعادلا. و هذا و ان کان محتملاً بحسب التقسیم العقلی، الاّ انّه دل ّ الدلیل السّمعی علی انّه لا یوجد. لانّه قال تعالی: فریق فی الجنه و فریق فی السعیر (قرآن 7/42). و لو وجد مثل هذا المُکلّف وجب ان لایکون فی الجنه و لا فی السّعیر و ثانیها ان یکون ثواب طاعه ازید من عقاب معصیه. و حینئذ ینحبط ذلک العقاب بما یساویه من الثّواب و یفضل من الثّواب شی ٔ و مثل هذه المعصیه هی الصغیره. و هذا الانحباط هو المسمی بالتکفیر و ثالثها ان یکون عقاب معصیه ازید من ثواب طاعه و حینئذ ینحبط ذلک الثواب بما یساویه من العقاب و یفضل من العقاب شی ٔ. و هذا الانحباط هو المسمّی بالانحباط. و مثل هذه المعصیه هی الکبیره. و هذا قول جمهورالمعتزله و هذا مبنی علی ان ّ الطاعه توجب ثواباًو المعصیه توجب عقاباً و علی القول بالاحباط. و کلاهما باطلان عندنا معاشر اهل السّنه. ثم اعلم انّه اختلف الناس فی ان ّ اﷲتعالی هل میز جملهالکبائر عن جملهالصغائر ام لا. و الا کثرون قالوا انّه تعالی لم یمیز ذلک. لانّه تعالی لمّا بین ّ ان ّ الاجتناب عن الکبائر یوجب التّکفیر عن الصغائر فاذا عرف العبدان الکبائر لیست الاّ هذه الاصناف المخصوصه عرف انّه متی احترز عنها صارت صغائره مکفره فکان ذلک اغراء له بالاقدام علی تلک الصغائر. فلم یعرف اﷲ فی شی ٔ من الذنوب انّه صغیره فلاذنب یقدم علیه الا و یجوز کونه کبیره فیکون ذلک زاجراً له عن الاقدام. قالوا و نظیره فی الشریعه اخفاء لیلهالقدر فی لیالی رمضان و ساعهالاجابه فی ساعات الجمعهو وقت الموت فی جمله الاوقات. و الحاصل ان ّ هذه القاعده تقتضی ان لا یبین اﷲ تعالی فی شی ٔ من الذنوب انّه صغیره. و ان لا یبین ان ّ الکبائر لیست الاّ کذا و کذا.لانّه لوبین ذلک لصارت الصغیره معلومه. لکن یجوز فی بعض الذنوب ان ٌ یُبَیّن َ انّه کبیره. روی انّه علیه السلام قال ما تعدّون الکبائر؟ فقالوا اﷲ و رسوله اعلم. فقال الاشراک باﷲ و قتل النفس المحرمه و عقوق الوالدین و الفرار من الزحف و السحر و اکل مال الیتیم، و قول الزور و اکل الربوا و قدف الغافلات المحصنات و عن عبداﷲبن عمر رضی اﷲ عنهما انّه ذکرها و زاد فیها استحلال بیت الحرام و شُرب الخمر. و عن ابن مسعود انّه زادفیه القنوط من رحمهاﷲ. و الیأس من رحمهاﷲ و الامن من مکراﷲ. و ذکر عبداﷲبن عباس انها سبعه. و قال هی الی التسعین اقرب. و فی روایه الی سبعماءه اقرب کذا فی التفسیر الکبیر فی تفسیر قوله تعالی. ان تجتنبوا کبائر... الخ فی سورهالنساء و فی معالم التنزیل قال ضحاک ما وعد اﷲ علیه حداً فی الدنیا و عذاباً فی الاخرهفهو کبیره. و قال بعضهم ما سماه اﷲ تعالی فی القرآن کبیره او عظیماً فهو کبیره. و قال سفیان الثوری: الکبائر ما کان من المظالم بینک و بین العباد و الصغائرماکان بینک و بین اﷲ تعالی. لان اﷲتعالی کریم یعفو. و قیل الکبیره ما قبح فی العقل و الطبع مثل القتل و الظلم و الزنی و الکذب و النمیمه و نحوها. و قال بعضهم الکبائر ما یستحقره العبد و الصغائر ما یستعظمه ویخاف منه. - انتهی. و فی تفسیر البیضاوی اختلف فی الکبائر و الاقرب ان الکبیره کل ذنب رتّب الشارع علیه حداً و صرّح بالوعید فیه. و قیل ما علم حرمته بقاطع.و عن النبی صلی اﷲ علیه و آله و سلم انها سبع. الاشراک باﷲ. و قتل النفس التی حرّم اﷲ. و قذف المحصنه و اکل مال الیتیم و الرّبوا. و الفرار عن الزّحف و عقوق الوالدین. و عن ابن عباس الکبائر الی سبعماءه اقرب منها الی سبع. و قیل صِغرالذنوب و کبرها بالاضافه الی ما فوقها و ما تحتها فاکبر الکبائر الشرک. و اصغر الصغائر حدیث النفس و بینهما وسائط یصدق علیها الامران. فمن ظهر له امران منها و دعت نفسه الیهما بحیث لا یتمالک فکفها عن اکبرهما کفر عنه ما ارتکبه لما استحق من الثواب علی اجتناب الاکبر. و لعل هذا یتفاوت باعتبار الاشخاص و الاحوال. الا یری انه تعالی عاتب نبیه فی کثیر من خطراته التی لم تعد علی غیره خطیئه. فضلا عن اَن یؤاخذ علیها. - انتهی.

(ذَ ن َ) [ع.] (اِ.) د م، د نبال. ج. اذناب.

(ذَ) [ع.] (اِ.) گناه، خطا.

جرم، گناه، کار ناروا،
* ذنب ‌لایغفر: [قدیمی] گناه نابخشودنی،

دنب، دم،
دنبال، دنباله،

اثم، تقصیر، خطا، گناه، معصیت،
(متضاد) ثواب

خطا، معصیت، گناه، جرم

ذَنب، گناه- جُرم (جمع: ذُنُوب- جمع الجمع: ذُنُوبات)