اسکندر افرودیسی در لغت نامه دهخدا
اسکندر افرودیسی. [اِ ک َ دَ رِ اَ] (اِخ) ابن الندیم گوید او به روزگار ملوک الطوائف میزیست پس از اسکندر.و او جالینوس را دریافته و میان جالینوس و اسکندر مشاغبات و مخاصماتی رفته است. ابوزکریا یحیی بن عدی گوید من شرح اسکندر را بر کتاب سماع (سماع طبیعی) در ترکه ٔ ابراهیم بن عبداﷲ نصرانی ناقل و مترجم دیدم و این دو شرح را ورثه ٔ او یکصد و بیست دینار قیمت می نهادند و من برای دست و پا کردن این مبلغ رفتم و چون بازگشتم هر دو را در ضمن کتب دیگر بمردی خراسانی به سه هزار دینار فروخته بودند. و او کتابهای ارسطو را شرح کرده است. او راست: تفسیرقاطیغوریاس که قریب 3000 ورقه است. تفسیر باری ارمینیاس ارسطو. تفسیر انالوطیقای اولای ارسطو تا الأشکال الجمیله، و او را دو تفسیر است و دومی از اوّلین نیکوتر است. شرح انالوطیقای ثانی ارسطو. شرح کتاب الکون و الفساد ارسطو. تفسیر طوبیقای ارسطو. تفسیر سوفسطیقای ارسطو. تفسیر سماع طبیعی و مقاله ٔ ارسطو و آن هشت مقاله است، و ابن الندیم گوید: تنها از این تفسیر مقاله ٔ اولی در دست است در دو مقاله و مقاله ٔ دوم هم ناتمام است، تفسیر مقاله ٔ دوم از نفس کلام ارسطالیس در یک مقاله و آنرا حنین از یونانی بسریانی برده است و مقاله ٔ سوم آن در دست نیست اما مقاله ٔ چهارم را درسه مقاله تفسیر کرده است و موجود از آن دو مقاله ٔ اول و قسمتی از مقاله ٔ سوم است تا مبحث زمان، و مقاله ٔ پنجم در یک مقاله و مقاله ٔ ششم در یک مقاله و از آن کمی بیش از نصف موجود است، و مقاله ٔ هفتم در یک مقاله و مقاله ٔ هشتم از آن چند ورق موجود است. شرح قسمتی از مقاله ٔ اولی کتاب السماء و العالم ارسطو. تفسیر حرف نون و لام از کتاب الحروف (الهیات) ارسطو. و تلخیص کتاب النفس ارسطو. و علاوه بر آن، کتب ذیل از تألیفات خود اوست: کتاب النفس.کتاب الرد علی جالینوس فی التمکن. کتاب الرد علی جالینوس فی الزمان و المکان. کتاب الأبصار. کتاب اصول العامیه. کتاب عکس المقدمات. کتاب مبادی الکل ّ علی رأی ارسطالیس. کتاب فی ان ّ الموجود لیس مجنس للمقولات العشر. کتاب العنایه. کتاب الفرق بین الهیولی و الجنس. کتاب الردّ علی من قال انه لایکون شی ٌٔ الاّ من شی ٔ. کتاب فی ان ّ الأبصار لاتکون الاّ بشعاعات تنبث من العین و الردّ علی من قال بانبثاث الشعاع. کتاب اللون. کتاب الفصل علی رأی ارسطالیس. کتاب المالیخولیا - انتهی.
اسکندر یا اسکندروس افرودیسی یکی از حکمای مشائی است که در اواخر قرن دوم م. در شهر قدیم افرودیسیا که بین منتشا و آیدین واقع است، متولد گردید و در عصر سپتیم سور در اسکندریه بتدریس اشتغال داشت و همه ٔ آثار ارسطو را شرح کرد و کافّه ٔ این شروح بزبان عربی ترجمه گردیده حتی در اواخر بزبان لاتین هم ترجمه و اکثر آنها در وندیک طبع شده. خود او نیز سه اثر مستقل درباره ٔ روح، قدر و حرّیت نوشته است. ابن ابی اصیبعه در طبقات الاطباء پس از شمردن شروحی که وی به آثار ارسطو نگاشته گوید مصنّفات خود او ازین قرار است که بلسان عربی ترجمه شده:
کتاب النفس. مقاله فی عکس المقدّمات. مقاله فی العنایه. مقاله فی الفرق بین الهیولی و الجنس. مقاله فی الردّ علی من قال انه لایکون شی ٌٔ الاّمن شی ٔ. مقاله فی ان ّ الابصار لایکون بشعاعات تنبث من العین و الرد علی من قال بانبثاث الشعاع. مقاله فی اللون و ای ّ شی ٔ هو علی رأی الفیلسوف. مقاله فی الفصل خاصّه ما هو علی رأی ارسطوطالیس. مقاله فی المالیخولیا. مقاله فی الاجناس و الانواع. مقاله فی الرد علی جالینوس فی المقاله الثامنه من کتابه فی البرهان. مقاله فی الرد علی جالینوس فیما طعن علی قول ارسطوطالیس ان کل ما یتحرک فانما یتحرک عن محرک. مقاله فی الرد علی جالینوس فی مادّه الممکن. مقاله فی الفصول التی تقسم بها الاجسام. مقاله فی العقل علی رأی ارسطوطالیس. رساله فی العالم و ای اجزائه تحتاج فی ثباتها و دوامها الی تدبیر اجزاء اخری. کتاب فی التوحید. مقاله فی القول فی مبادی الکل ّ علی رأی ارسطوطالیس. کتاب آراء الفلاسفه فی التوحید. مقاله فی حدوث الصور لا من شی ٔ. مقالهفی قوام الامور العامیه. مقاله فی تفسیر ما قاله ارسطوطالیس فی طریق القسمه علی رأی افلاطون. مقاله فی ان الکیفیات لیست اجساماً. مقاله فی الاستطاعه. مقاله فی الاضداد و انها اوائل الأشیاء علی رأی ارسطوطالیس. مقاله فی الزمان. مقاله فی الهیولی و انّها معلوله مفعوله. مقاله فی ان ّ القوّه تقبل الاضداد جمیعاً علی رأی ارسطوطالیس. مقاله فی الفرق بین الماده و الجنس. مقاله فی الماده و العدم و الکون و حل مسئله لِنّاس من القدماء ابطلوا بها الکون من کتاب ارسطوطالیس فی سمع الکیان. مقاله فی الامور العامیه و الکلیه و انها لیست اعیاناً قائمه. مقاله فی الرد علی من زعم ان الاجناس مرکبه من الصور اذ کانت الصور تنفصل منها. مقاله فی ان الفصول التی بها ینقسم جنس من الاجناس لیس واجب ضروره ان تکون انما توجد فی ذلک الجنس وحده الذی ایاه تقسم بل قد یمکن ان یقسم بها اجناساً اکثر من واحد لیس بعضها مرتباً تحت بعض. مقاله فیما استخرجه من کتاب ارسطوطالیس الذی یدعی بالرومیه ثولوجیا و معناه الکلام فی توحید اﷲتعالی. رساله فی ان کل عله مباینهفهی فی جمیع الاشیاء و لیست فی شی ٔ من الاشیاء. مقالهفی اثبات الصور الروحانیه التی لا هیولی لها. مقاله فی العلل التی تحدث فی فم المعده. مقاله فی الجنس. مقاله تتضمن فصلاً من المقاله الثانیه من کتاب ارسطوطالیس فی النفس. رساله فی القوه الاَّتیه من حرکه الجرم الشریف الی الاجرام الواقعه تحت الکون و الفساد. و رجوع بفهرست تاریخ الحکمای قفطی و تتمه ٔ صوان الحکمه و عیون الانباء ج 1 صص 69- 70 و رجوع بفهرست همین کتاب شود.